De term racisme wordt in meerdere betekenissen gebruikt. In de meest algemene zin betekent racisme dat leden van een bepaald ras zich superieur achten naar leden toe van een ander ras. Bij debatten over racisme is echter vaak sprake van verwarring over de precieze betekenis van deze term. Velen gebruiken het racisme in algemene zin als aanduiding van xenofobie (angst voor vreemdelingen) of etnocentrisme (je eigen cultuur als maatgevend beschouwen). Anderzijds trachten wetenschappers laatstgenoemde begrippen juist af te bakenen van racisme als ideologie of wetenschappelijk racisme.
Volgens de Conventies van de Verenigde Naties betekent raciale discriminatie: 'elk onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur gebaseerd op ras, huidskleur, afstamming, of nationale of etnische oorsprong die het doel of effect heeft van opheffing of aantasting van erkenning, genot of uitoefening, op basis van gelijkwaardigheid, van mensenrechten, en fundamentele vrijheden in het politieke, economische, sociale, culturele of enig ander veld van het openbare leven'. Deze laatste definitie maakt dus geen onderscheid tussen discriminatie op grond van ras of etniciteit.
Een praktiserend racistische houding gaat gepaard met generaliserende vooroordelen en onbegrip ten aanzien van mensen van een ander ras. Niet zelden beroepen racisten zich op wetenschappelijke onderzoeksresultaten voor hun denkbeelden, onderzoeksresultaten die er overigens niet zijn.
Racistisch gedrag en racistisch denken worden in het bijzonder gezien als een gevolg van de maatschappelijke ontwikkeling rond de multiculturele en multiraciale samenleving, waarin de leden van een (al dan niet dominante) raciale groep zich bedreigd voelen in hun bestaan. Er zijn echter ook altijd vormen van racisme geweest zonder dat er sprake was van een dergelijke samenleving. In Nederland heeft de komst van veel buitenlanders uit Marokko en Turkije en de invloed van de Islam de laatste decennia het racisme opnieuw aangewakkerd wat overal in de maatschappij tot spanningen leidt zoals in het onderwijs, achterstandswijken, bedrijfsleven, kunst, media en politiek.
