Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek (1985)

Gepubliceerd op 09-03-2021

Nieuw-zeeland

betekenis & definitie

(New Zealand), constitutionele monarchie in de Grote Oceaan, 1600 km ten zuidoosten van Australië, 268675 km2, 3,13 mln. inw. Hoofdstad: Wellington.

ECONOMIE

Hoewel de industrie m.n. voor de binnenlandse markt produceert, is de betekenis voor de export in de laatste tien jaar sterk toegenomen: 13 % van de totale exportwaarde in 1971 en 26 % in 1981.

De landbouw blijft voor de economie echter een essentiële factor. De export wordt in hoge mate door al dan niet industrieel verwerkte agrarische produkten bepaald: vlees (1,1 mln. t, 26 % van de exportwaarde), wol (2,7 mln. t, 15 % van de exportwaarde), boter (247000 t, 7 % van de exportwaarde) en melk (6,7 mln. t, 5 % van de exportwaarde). De agrarische bedrijven zijn groot en sterk gemechaniseerd en er wordt in het algemeen met weinig loonarbeiders gewerkt. Op het Noordereiland is de gemiddelde bedrijfsgrootte 199 ha, op het Zuidereiland 498 ha. Hier manifesteert zich het verschil in de aard van de bedrijven; op het Noordereiland is er een concentratie van kleinere melkveebedrijven, op het Zuidereiland een van grotere graanbedrijven, rundvee- en schapenboerderijen.

De handelsrelaties van het land zijn in een periode van tien jaar tijds sterk gewijzigd. De afhankelijkheid van Groot-Brittannië is sterk afgenomen, maar de relaties met West-Europa zijn zeer belangrijk gebleven.

POLITIEK

Na de verkiezingen van 25.11.1978 wilde premier Robert Muldoon het economische bestel van het land ombuigen en de naar binnen gerichte economie, die sterk tegen Groot-Brittannië aanleunde, op de wereldhandel oriënteren. In okt. 1980 verklaarde hij dat de buitenlandse politiek van Nieuw-Zeeland samenviel met de buitenlandse handel. Die werd afgestemd op de VS, Japan, Australië en het Midden-Oosten. De zuivelexport naar Groot-Brittannië bleef echter nog steeds van groot belang. Ook groeide de export van in Nieuw-Zeeland volgens de islamitische voorschriften geslachte schapen naar het Midden-Oosten. Door diversificatie werden nieuwe agrarische produkten gevonden‘voor de export, waaronder de kiwi.

Sir David Beattie, rechter bij het Hooggerechtshof, werd op 25.10.1980 de nieuwe gouverneur-generaal, als opvolger van sir Keith Holyoake. Na de verkiezingen van 28.11.1981 bleef Muldoon, leider van de National Party, aan als premier en minister van Financiën, hoewel zijn National Party drie zetels verloor en nog maar net de meerderheid had.

Het nieuwe, op de wereldmarkt gerichte beleid had spoedig succes. Vooral de handelsbetrekkingen met Japan breidden zich snel uit. De regering besteedde veel aandacht aan nieuwe energiebronnen, zoals waterkracht, geothermische energie en aardgas.

De economische banden met Australië werden versterkt door de op 14.12.1982 ondertekende en op 1.1.1983 van kracht geworden overeenkomst betreffende Closer Economie Relations (CER), waardoor op 1.1.1995 een soort gemeenschappelijke markt zal ontstaan, en door het New Zealand-Australia Free Trade Agreement (NAFTA). Het South Pacific Forum is een organisatie die jaarlijks bijeenkomt om de gemeenschappelijke belangen van Australië, Nieuw-Zeeland en de vele zelfstandige eilanden in de Grote Oceaan te bespreken en hieromtrent vaste afspraken te maken. Het South Pacific Regional Trade and Economie Co-operation Agreement (SPARTECA), dat op

14.7.1980 op Kiribati werd ondertekend, bevordert de handel met de Forum Eilanden, die hierdoor hun produkten onbeperkt en vrij van douanerechten in Australië en Nieuw-Zeeland mogen invoeren. Driekwart van de bilaterale hulp van Nieuw-Zeeland gaat naar de eilanden in de Grote Oceaan. Ook besteedt Nieuw-Zeeland steeds meer aandacht aan het zuidpoolgebied met zijn mogelijk in de toekomst belangrijke mineralen.

Na de devaluatie van de Australische dollar met 10 % op 7.3.1983 volgde Nieuw-Zeeland eveneens, maar slechts met 6 %.

Op 22.6.1982 kondigde Muldoon voor één jaar een loon- en prijsstop af. In de jaren daarna werd deze stop nog enkele malen verlengd. Pas op 19.3.1984 werd de prijsstop iets afgezwakt. De loonstop bleef van kracht. Inmiddels boekte deze maatregel wel resultaat. De inflatie werd teruggebracht van 17 % (in 1982) naar 3,5 % (in 1984).

Toen een lid van de National Party in juni 1984 de fractie in het parlement verliet, waardoor de National Party haar krappe meerderheid van 47 van de 92 zetels in het parlement verloor, schreef Muldoon vervroegde verkiezingen uit. Deze werden op 14 juli gehouden en leverden een overwinning op voor de Labour Party. Labour won 56 zetels, terwijl de National Party slechts op 37 zetels beslag legde. De twee resterende zetels bleven in handen van de Social Credit Political League. De in aug. 1983 als afsplitsing van de National Party opgerichte New Zealand Party verwierf weliswaar 12 % van de stemmen, maar zij slaagde er niet in een zetel in het parlement te veroveren. Wel had deze 12 % voor de New Zealand Party krachtig bijgedragen aan de nederlaag van de National Party.