v./m. (-en), (ook: databank), ben. voor gestructureerde verzameling van gegevens, die onderdeel uitmaakt van een door een computer ondersteund informatiesysteem.
(e) Het begrip gegevensbank heeft sinds het eind van de jaren zestig een meer specifieke betekenis gekregen. Door de beschikbaarheid van direct toegankelijke computergeheugens (m.n. magnetische schijven) met zeer grote opslagcapaciteit, werd een vergaande onderlinge afstemming mogelijk van verschillende toepassingen die gebruik maken van met elkaar samenhangende gegevens. Een gegevensbank is dan ook meer dan een verzameling van bestanden, ook de verbanden tussen de bestanden zijn erin vastgelegd.
Deze ontwikkeling heeft geleid tot ingewikkelde programmatuur en tot problemen bij het beheer van de omvangrijke programma- en gegevenscomplexen.
In een goed georganiseerde gegevensbank zijn maatregelen getroffen voor:
1. beslissingsbevoegdheden met betrekking tot het beheer, de structurering, de opslag en het onderhoud van de gegevens;
2. de manier waarop in een toepassingsprogramma het gegevensverkeer moet worden gespecificeerd. Dit noopt tot in procedures vastgelegde voorzieningen en tot gespecialiseerde programmatuur. Daarmee wordt onder meer bereikt dat toepassingsprogramma’s in zeker mate onafhankelijk kunnen worden van de specifieke manier waarop gegevens zijn opgeslagen.
Tot de uitrusting van een gegevensbank behoort een gegevensbank-besturingssysteem (Eng. Data Base Management System, DBSM). Dit is een uit vele componenten samengestelde, samenhangende programmatuur, die te beschouwen is als een uitbreiding van de systeemprogrammatuur van de computer. Het kan voor alle toepassingen, die de in de gegevensbank opgeslagen gegevens nodig hebben, worden gebruikt. Programmatuur voor gegevensbanken wordt betrokken van gespecialiseerde leveranciers. Er wordt op de markt een grote verscheidenheid aan DBMS-pakketten aangeboden. Ze zijn eerst ontstaan voor het gegevensbeheer met mainframes; thans kan men ook veel systemen voor personal computers krijgen.
Naast de voorzieningen voor toepassingsprogramma’s die in een gebruikelijke programmeertaal zijn geschreven (b.v. COBOL), omvat een DBMS ook vaak een vraagtaal (Eng. query language) die het incidenteel opvragen van gegevens uit de gegevensbank vereenvoudigt. Zo kan een medewerker in het bedrijf informatie verkrijgen gebaseerd op een groot aantal gegevens. Als het computersysteem via de telefoon toegankelijk is, kunnen medewerkers de gegevens door middel van een terminal op hun werkplek raadplegen.
Bij bedrijven en instellingen vindt een overgang plaats van op afzonderlijke bestanden gebaseerde toepassingen naar integratie door middel van gegevensbanken. Binnen de computerafdeling is vaak een functionaris of een groepje speciaal met het gegevensbankbeheer belast. Het opbouwen van zo’n geïntegreerde gegevensbank kan jaren duren en een grote investering vergen. Het welzijn van de organisatie wordt in hoge mate afhankelijk van het goed en betrouwbaar functioneren van het systeem.
Enerzijds zijn er gegevensbanken, die specifiek zijn voor een enkele onderneming of instelling. Ze bevatten de voor die organisatie belangrijke gegevens welke doorgaans niet voor anderen bestemd zijn; men zal integendeel voorzieningen treffen om ervoor te zorgen dat niet-geautoriseerde personen geen gebruik zullen kunnen maken van vertrouwelijke gegevens (gegevensbeveiliging). Anderzijds komen er steeds meer gegevensbanken, die bedoeld zijn voor een breed publiek. Deze gegevensbanken zijn ieder op zich gespecialiseerd op een bepaald gebied van nijverheid, handel of wetenschap en bevatten gegevens, die iedereen zich ook langs andere weg zou kunnen verschaffen; de opzet is evenwel de toegankelijkheid tot zulke gegevens eenvoudiger te maken. Volgens een telling van eind 1984 zouden er 2000 van zulke publieke databanken zijn. Een organisatie die zo’n databank beheert (host-organisatie) verzamelt de gegevens uit het betrokken domein uit vele bronnen en slaat ze in een of meer computersystemen op.
De host-organisatie biedt haar diensten, soms lokaal, soms wereldwijd aan. Tegen bepaalde vergoedingen kan men abonnee zijn. Door middel van een terminal of personal computer, die als zodanig is uitgerust, of met de telex kan men via telecommunicatieverbindingen met de gegevens contact maken om in een soort man/machine-conversatie de gewenste gegevens op te sporen. De toegang wordt door een geschikte opvraagtaal ook voor een gebruiker die geen computerspecialist is eenvoudig. De programmatuur voor het opzoeken berust op de methoden en technieken van information retrieval. Voorbeelden van internationale gegevensbanken zijn Chemical Abstracts (Columbus, Ohio), Exerpta Medica (Amsterdam) voor resp. chemische en medische informatie, Eric (Washington DC) voor onderwijskundige informatie, Esa (Frascati, Italië) voor de Europese ruimtevaart, Derwent (Londen) waarin gegevens over patenten zijn opgeslagen. Voorbeelden van Ned. gegevensbanken zijn: de juridische databank van uitgeverij Kluwer, de databank van de Kamers van Koophandel, waarin gegevens over het economisch verkeer in ons land zijn opgeslagen.
In de samenleving is ongerustheid ontstaan over het toenemend gebruik van gegevensbanken. In het bijzonder wanneer er gegevens over personen zijn opgeslagen vreest men een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer (privacy). Aangezien verschillende gegevensbanken door snelle telecommunicatiemedia verbonden kunnen zijn, vreest men dat misbruik kan ontstaan door het koppelen van gegevensbanken. Deze gang van zaken noopt tot wetgeving die waarborgen voor bescherming biedt. In verscheidene landen is zulke wetgeving reeds tot stand gekomen. Ook in Nederland is men reeds jaren hiermee doende.
In het bijzonder door de voortgaande automatisering van bevolkingsadministratie wordt passende wetgeving een steeds klemmender eis. Zie informatieysteem.
