Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 17-01-2019

Teleologie

betekenis & definitie

Teleologie - (Gr. telos, doel), doelmatigheidsleer, als wijsg. term het eerst bij Chr. Wolff voorkomend, beteekent de beschouwing der natuur van uit het gezichtspunt van het doel; de verklaring van alle natuur-gebeuren en natuurordening door middel van het doelbegrip. Daartegenover staat de mechanische (mechanistische) natuurverklaring, die zich in alles uitsluitend van het oorzaakbegrip bedient. Sedert Descartes en Spinoza (die van een doel in de werkelijkheid niets weten wil) is de laatste overheerschend.

Over de vraag, in hoever men bij de levende wereld, de organismen, met de mechanische causaliteit alleen toekomen kan, bestaat nog heden strijd. Darwin verwierp alle teleologie. Het begrip „doel” (zie: dit artikel) hangt onverbrekelijk samen met het begrip „leven”. — Tel. bewijs, n.l. van het bestaan van God, dat uit de doelmatigheid der wereld tot het bestaan van God besluit. Als er veel is, wat geen doel te zien geeft, veeleer het tegendeel, zoodat men zelfs spreekt van Dys-teleologie, d. i. eigenlijk leer van het tegen alle doelmatigheid ingaande, wordt opgemerkt: 1°. dat het inzicht van den mensch te zwak en te beperkt is om overal het doel te kunnen opmerken; 2°. dat deze wereld door de zonde disharmonisch is geworden en bezig is te worden hersteld; 3°. dat de geheele wereld in de maak is en dus nog niet als geheel kan beoordeeld worden. Zie THEODICEE.