Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 17-01-2019

Stijfsel

betekenis & definitie

Stijfsel - is de handels- en huishoudnaam voor het chemische product, dat in de wetenschap als zetmeel bekend staat. De technische s. is van uitsluitend plantaardigen oorsprong. De voornaamste planten, welke zooveel zetmeel bevatten, dat een industrieele gewinning loonend wordt, zijn : de aardappel (met ± 20 % zetmeel), de tarwe (60 a 65 %), de rijst (± 70 %), de maïs (65 %, levert de maïzena), de cassave (± 20 %, levert de tapioca), de maranta, die het arrowroot levert, de canna („Tous-lesmois”) en wellicht voor de toekomst de wilde kastanje (± 20 % zetmeel). Voor ons land is de gewinning van s. uit aardappels overwegend belangrijk.

Een beschrijving daarvan is gegeven onder AARDAPPELMEEL. Daarnaast wordt ook s. bereid uit tarwe en rijst. De tarwe-s. vraagt een gecompliceerder fabricagemethode dan het aardappelmeel, daar de tarwekorrel, in tegenstelling met den aardappel, een vrij aanzienlijke hoeveelheid stikstofhoudende, eiwitachtige kleefstof, gluten, bevat, die moet worden afgescheiden, en trouwens ook op zich zelf waarde heeft als plakmiddel en als toevoeging aan brood, o. m. voor lijders aan suikerziekte (aleuronaatbrood, glutenbrood). De vroeger gebruikelijke methodes voor de bereiding van tarwe-s. vernietigden de gluten, door de gekneusde korrels aan een typisch gistingsproces te onderwerpen, dat alleen de eiwitachtige producten in oplosbaar afbraakproducten overvoerde. Uit de overblijvende massa werd dan het fijne zetmeel van de zemelen gescheiden door een wasch- en slibproces, in hoofdzaak overeenkomende met dat van de aardappelmeelfabricage. Terecht wordt deze methode voortdurend meer verlaten en vervangen door een nieuwere werkwijze, waarbij ook de gluten in een nuttigen vorm wordt gewonnen. Zij bestaat in hoofdzaak uit een machinaal kneden van de gemalen korrels onder voortdurenden toevoer van water, welke het zetmeel wegspoelt, en de gluten als een kleverige massa achterlaat. Uit het water wordt de stijfsel verkregen, hetzij door lange bezinkgoten of door centrifuges.

Indien zij nog door meegevoerde gluten verontreinigd is, kan deze door een gisting bij 50° C. worden vernietigd. Desalniettemin blijven steeds uiterst kleine hoeveelheden kleefstof achter in de tarwestijfsel, hetgeen maakt, dat de stijfselkoek bij het drogen niet geheel tot een poeder uiteenvalt, maar voornamelijk tot brokkelige stukjes, welke zeer ten onrechte „kristallen” worden genoemd. Een zwak gele tint wordt meestal gecompenseerd door toevoeging van wat ultramarijn. — Voor de bereiding van s. uit rijst (gewoonlijk uit rijst, welke voor de consumptie minder geschikt is) is het in nog sterker mate, dan bij de tarwe, noodig, de stikstofhoudende producten te vernietigen. Men bereikt dit door de gekneusde rijst in een 1/2 %-natriumhydroxydeoplossing te weeken. Daarna wordt ze fijn gemalen, onder zeer intensieve roering met veel water vermengd, dan de stijfselmelk afgelaten van de zwaardere zemelen, en ten slotte gecentrifugeerd. Het bedrijf geldt als lastig te leiden. Rijststijfsel heeft de grootste kleefkracht van de normale s.-soorten en „verstijfselt” met water het gemakkelijkst, zoo dat zelfs met koud water reeds een min of meer visceuze vloeistof wordt verkregen („rauwe s.”). Wellicht staat dit in verband met de groote fijnheid van de rijstzetmeelkorrel.

Extra gedroogd en scherp vermalen vindt zij om dezelfde reden toepassing als poudre-de-riz. De verwerking van maïs op maïzena gelijkt in vele opzichten op die van rijst. De ontsluiting vindt hier plaats met een warme zwaveldioxydeoplossing. Voor N.-Amerika is de maïzena-industrie van zeer groot belang. S. wordt, behalve voor huishoudelijk gebruik, in groote hoeveelheden geconsumeerd door de textiel-industrie voor het apprêteeren van weefsels, door de papierindustrie voor het glanzen, in de wasch- en strijkinrichtingen, als plakmiddel, voor de bereiding van dextrine, enz. Glansstijfsel ontstaat, door aan de s. toe te voegen kleine hoeveelheden borax, stearinezuur of paraffine. — Voor de technische bereiding van s., welke door de opbloeiende industrie der synthetische stikstofverbindingen van groot belang is geworden, zie VERDICHTING VAN GASSEN.