Hessen - tot begin Nov. 1918 Duitsch groothertogdom, nu republiek, 7690 K.M.2, dus bijna 1/4 x Ned.; 1.282.000 inw.; 167 per K.M.2, 66% Protest. H. bestaat uit twee stukken, door Pruisisch gebied (Frankfort) gescheiden. Het Zuidelijke is het belangrijkste (H. Darmstadt) en omvat:
1. het Noordel. deel der vruchtbare Bovenrijnsche vlakte (zie BADEN) met ooft en wijn(Nierstein, Oppenheim, Laubenheim, Oberingelheim, Bingen, en andere merken);
2. het Odenwoud 772 M. met hout (werk). — Het Noordelijk stuk (Oberhessen) wordt ingenomen door den ruwen, onherbergzamen Vogelsberg en de laagte tusschen dezen en den Taunus, den mooien, vruchtbaren Wetterau, een verlengstuk der Bovenrijnsche vlakte. H. wordt in 3 prov. verdeeld:
1. Starkenburg (tusschen Rijn en Main) 3027 K.M.2; 590.380 inw.; 195 per K.M.2; 66,3% Protestanten.
2. Rijnhessen ten W.; 1373 K.M.2; 382.400 inw.; 278 per K.M.2; 48,8% Kathol.
3. Opper-H. in ’t N. 3288 K.M.2; 309.000 inw.; 94 per K.M.2; 88,8% Protest. — Geschiedenis. Gelijk overblijfselen van paalwoningen, gevonden bij Fulda, en andere vondsten, o. a. bij Grosz Unstadt, aantoonen, was H. reeds in praeh. tijd bewoond. Uit namen van rivieren kan worden afgeleid, dat Kelt. stammen hier verblijf hebben gehouden. In het begin van deze jaartelling was het landschap bewoond door de Germ. Chatten, die 9 v. C. door den Rom. veldheer Drusus werden onderworpen. Na deel genomen te hebben aan den opstand van Arminius, werden zij door Germanicus getuchtigd (15 n. C.). De Chatten waren voor de Rom. lastige naburen; herhaaldelijk ondernamen zij strooptochten op Rom. gebied. Keizer Domitianus verdreef hen uit de Wetterau, dat later binnen de limes werd getrokken ten einde het tegen de Chatten te beveiligen. In bondgenootschap met de Alamannen ondernamen de Chatten invallen in ’t Rom. gebied (2e eeuw n. C.). Na echter twist te hebben gekregen met hun bondgenooten, werden zij door de Alamannen over de Rhön en Vogelsberg gejaagd.
Niet lang hebben dezen zich echter in dit deel van Hessen kunnen handhaven; in de 4e eeuw werden zij door de Franken verjaagd. Van dien tijd af is H. een onderdeel van ’t Frank. rijk. In de 10e eeuw behoort het tot het hertogdom Frankenland, waarvan het den Noord-Mark vormt. Na den ondergang van het Frank, hertogengeslacht (941) wordt H. leenroerig aan den aartsb. van Mainz. Door huwelijk komt H. in 1130 aan den landgraaf van Thüringen. Na ’t uitsterven van ’t Thüringer landgr, geslacht (1247) tracht Hendrik van Brabant zich van de opvolging meester te maken, waartegen zich behalve de aartsb. van Mainz ook Hendrik van Meiszen verzet. In 1265 moet deze Hendrik als gr. van Hessen erkennen. De strijd met Mainz duurde voort tot 1284, toen ook de aartsbissch. van Mainz in den toestand berustte.
De verhouding met den aartsb. werd zelfs vriendschappelijk toen deze zich tot bereiking van zijn doeleinden in den rug wilde beveiligen (zie MAINZ). Voor een deel van zijn gebied werd de graaf door H. in 1292 verheven tot rijksvorst. Onder Hendrik II (f 1377) werd H. vergroot met Smalkalden, terwijl Karel VI het geheele graafsch. tot een rijksvorstendom verhief. Lodewijk I (1413—68) kreeg de graafsch. Ziegenhaim en Nidda er bij, terwijl hij voogd werd van de abdij van Corvey en Waldeck aan H. leenroerig werd. Na zijn dood verdeelden zijn beide zoons het graafsch. Lod. II werd graaf van Hessen-Kassel, en Hendrik III graaf van Hessen-Marburg. Deze kreeg door huwelijk het graafsch.
Katzenellenbogen. Na den dood van zijn zoon Willem (1500) werd Hessen-Marburg weer vereenigd met Hessen-Kassel onder den zoon van Lod. II, Willem II. Onder Philips den Grootmoedige (1518—67) werd H. een van de Protestantsche staten in ’t Duitsche rijk. De eerste Prot.
Hoogeschool werd in Marburg gesticht. In 1530 trad H. toe tot het Smalkaldisch Verbond, waardoor het ook gewikkeld werd in den Smalkald. oorlog (1547). Na den dood van Philips werd H. verdeeld onder zijn vier zoons: Willem IV kreeg Neder-Hessen met Kassei (Hessen-Kassel), Lod. IV Opper-Hessen met Marburg (Hessen-Marburg), Philips II NederKatzenellenbogen met Rheinfels (Hessen-Rheinfels) en George I Opper-Katzenellenbogen met Darmstadt (Hessen-Darmstadt). Van dien tijd af bleef H. gesplitst in verschillende vorstendommen.
Hessenberg (Gerhard)
geb. 1874, Duitsch wiskundige, die onderzoekingen verrichtte in de leer der verzamelingen en in de leer van de grondslagen der meetkunde.
