Gymnastiek is de harmonische ontwikkeling van het lichaam volgens een bepaald stelsel, met als doel verhooging van de gezondheid en het uithoudingsvermogen en verbetering van de lichaamshouding. De thans beoefende gymnastiek is terug te brengen tot twee stelsels, het Zweedsche en het Duitsche. Grondlegger van het Zweedsche stelsel is Peter Heinrich Ling, geboren 15 Nov. 1776 te Ljunga in Zweden, die in 1813 Directeur van het Centraal Instituut voor de Zweedsche gymnastiek te Stockholm werd. De Zw. g. beperkt zich in hoofdzaak tot die oefeningen, waarvan de zekerheid bestaat, dat zij een gunstige uitwerking hebben op het lichaam en waarbij de goede lichaamshouding nimmer verloren mag gaan, zoodat deze oefeningen uitmunten door een grooten eenvoud.
Slechts weinig toestellen, waarvan het wandrek de hoofdzaak is, worden in de Zweedsche gymnastiekzaal aangetroffen. Van het Duitsche stelsel is de grondlegger Friedrich Ludwig Jahn, geboren in 1778 te Lanz. In 1811 werd door hem op Hazenheide bij Berlijn een Turnplatz (gymastiekplaats) ingericht, met het doel de jongelingschap zoodanig lichamelijk te ontwikkelen, dat deze in staat zou zijn het Fransche juk af te schudden. Het turnen aan de toestellen speelt in de Duitsche g. de hoofdrol, terwijl vrije- en gereedschapoefeningen in alle mogelijke samenstellingen worden beoefend. De hoofdtoestellen zijn rek, brug, paard en ringen, terwijl onder de gereedschapoefeningen worden verstaan die met stokken, staven, halters en knotsen.
In 1889 zijn de vrije- en ordeoefeningen als verplicht leervak ingevoerd op de openbare lagere scholen in Nederland. In de meeste groote plaatsen in Nederland is echter sinds langen tijd volledig gymnastiekonderwijs ingevoerd, terwijl langzamerhand ook kleinere plaatsen dit voorbeeld volgen. Het Zweedsche stelsel wordt in hoofdzaak toegepast in Zweden, Noorwegen en Denemarken, het Duitsche in Duitschland, Oostenrijk, Zwitserland en zeer veel ook in Italië en Frankrijk. Ook in ons land wordt dit stelsel het meest gevolgd. Echter wordt sedert 1915 aan de Marine-Gymnastieken Sportschool in Den Helder, welke onder leiding staat van den bekenden voorstander van de Zw. g., kapitein Dr. W. P. Hubert van Bleyenburgh, gymnastiekonderwijs gegeven volgens het Zweedsche stelsel. In 1919 is het Zw. stelsel ook bij het leger ingevoerd.
Het leidend lichaam voor de gymnastiek is in ons land het „Kon. Ned. Gymnastiek-Verbond”, opgericht 15 Maart 1868 en in 1917 bestaande uit 7 Gewesten. Voorts bestaat in ons land de „Vereen. van Gymnastiekonderwijzers in Nederland”, opgericht 7 September 1862 en evenals het Kon. N. G. V. aangesloten bij het Ned. Olympisch Comité en de „Vereeniging van leeraren in de gymnastiek aan scholen voor gymnasiaal en middelbaar onderwijs”. Zie verder bij HEILGYMNASTIEK en RHYTMISCHE GYMNASTIEK.
