Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 13-12-2018

Dam

betekenis & definitie

Dam - (waterb.), een wal, uit aarde, metselwerk of beton opgeworpen, om water te keeren, te leiden of te verdeelen. Wordt hoofdzakelijk gebruikt voor het vormen van „reservoirs” en alsdan reservoirdam of stuwdam genoemd. Het doel dezer dammen is zeer verschillend.

Zij kunnen dienen 1) om het water op te bergen en aldus overstroomingen te verhinderen of te verminderen. Het opgestuwde water kan den waterafvoer der waterloopen gedurende de droge perioden alsdan verhoogen en de scheepvaart bevorderen. 2) Om sommige streken van water te voorzien hetzij voor voeding, industrie of irrigatiewerken.

Om drijfkracht te verleenen aan waterkrachtcentrales. Damconstructies zijn zeer oud. Het Moeris-Meerin Egypte werd 2000 j. v. C. door middel van een dam aangelegd; zijn inhoud was 3000 millioen M. Het Nikotris Meer in Assyrië kon het afvoerwater van den Euphraat gedurende 22 dagen opbergen. Tot een hoogte van ca. 30 M. worden de dammen in aarde uitgevoerd. Daarboven gebruikt men gewoonlijk metselwerk, beton of gewapend beton. Bij aarden dammen wordt als constructiemateriaal min of meer kleiachtige aarde aangewend, op doeltreffende wijze saamgewalst. Dat walsen geschiedt in dunne laagjes. Ook kan de damspecie hydraulisch opgespoten worden.

Een der meest bekende moderne werken aldus uitgevoerd is de beroemde Gatun-dam, behoorende tot de werken van het Panama-kanaal. Hij heeft een hoogte van ongeveer 38 M. en een kruinbreedte van 33 M. De kern is saamgesteld uit opgespoten aarde en heeft een voetdikte van meer dan 200 M. De dam heeft echter aan zijne basis eene totale dikte van ongeveer 600 M., daar de aarden kern door bijstorten van allerlei steenmateriaal versterkt is. De Gatun-dam dient om den afvoer van den ontstuimigen Rio Chagres te regelen. — Dikwijls brengt men in den aarden dam een scherm in metselwerk of beton aan om de dichtheid te bevorderen. De oudste steenen dam, welke als verbeteringsmiddel van stroomen werd aangewend, is waarsch. de „del Tevere”-dam (1576). Op het einde der 18e eeuw werd de Puentesdam in Spanje gebouwd; hoogte = 50 M., inhoud = 53 mill. M.' — De dam stortte in 1802 in, waarschijnlijk door onderloopsheid; de ramp kostte 680 menschen het leven. — Langen tijd bleef men dan met den bouw van stuwdammen achterwege, totdat het den Franschen ingenieurs gelukte, eene betere berekeningswijze te vinden. De stuwdam van Furens is hierna gebouwd (± 1850).

De dam van Puentes werd tóen opnieuw gebouwd, 1881—86, en is nu nog een der meest merkwaardige in Europa.

In de laatste jaren werden nog vele merkwaardige stuwdammen gebouwd zooals de dam der Gileppe in België (1865), welke water aan het industriegebied van Verviers verschaft, hoogte = 47 M., inh. = 13 millioen Ms., dikte aan den voet = 66 M. De beroemde Assoean-dam in Egypte (1888) — voor irrigatie-doeleinden gebouwd — heeft eene h. = 40 M. en eene lengte van 2 K.M. Het reservoir kan 985 millioen M. bevatten. Het geheele Nijl-hoogwater, 13.400 M. per sec., kan door speciale riolen door den dam stroomen. De dam werd later verhoogd (1907), waardoor de tempel van Philae gedurende eenige maanden per jaar onder water wordt gezet. De inhoud van het resevoir werd aldus op 1976 millioen Ms. gebracht. De reusachtige Crotondam werd rfc 1890 gebouwd om New-York van drinkwater te voorzien. Het reservoir heeft een inhoud van 130 mill. M’., h. = 90.6 M., d. = 63 M.

Onder de meest moderne, voornamelijk voor kracht-doeleinden uitgevoerde, constructies kunnen wij den stuwdam der Urft noemen in het Eifelgebergte; h. = 58 M., d. = 50 M. Langs de waterzijde is een aarden teen met steenbescherming aangebracht; d. = 53 M.

In den laatsten tijd werden, voornamelijk in Amerika, vele holle dammen gebouwd, als opeenvolging van gewelfconstructies uitgevoerd. Tot het bekomen van den weerstand wordt daarbij meer de vorm dan wel het gewicht in aanmerking genomen. De berekening der reservoirdammen is altijd een der meest ingewikkelde problemen der toegepaste mechanica geweest. — Litteratuur; W. P. Creager, Engineering for Masonry Dams. New-York 1917. —