Controleur - (natuurk.), een hevelbarometer, zoodanig ingericht, dat kleine veranderingen in de drukking der lucht, welke bij gewone barometers slechts onmerkbare veranderingen van de lengte der kwikkolom te weeg brengen, en daardoor moeilijk kunnen worden afgelezen, zeer duidelijk zichtbaar worden. Hij bestaat uit eene hevelvormige buis, waarvan het eene verwijde einde gesloten en luchtledig is, terwijl op het andere verwijde einde eene zeer nauwe, van boven opene buis gesteld is. In de opene buis bevindt zich tot aan de verwijding gekleurde alkohol, terwijl het overige gedeelte der buis met kwikzilver gevuld is.
Zijn de doorsneden der kwik- en der alkoholbuis aan elkander gelijk, dan zal bij de verandering van de drukking der lucht eene daling of rijzing van het kwik eene even groote rijzing of daling van den alkohol ten gevolge hebben; zijn daarentegen de doorsneden van de beide buizen niet gelijk, bedraagt b. v. die van de alkoholbuis slechts 1/10 van die der kwikbuis, dan zal, als het kwik één streep rijst of daalt, de alkohol omgekeerd 10 strepen dalen of rijzen, eene zeer merkbare verandering, welke men op de naast de buis geplaatste schaal kan aflezen. Dientengevolge is de verandering van het niveau van den alkohol voor eene bepaalde verandering van den dampkringsdruk veel grooter dan die van den kwikspiegel bij een gewonen barometer. Dit vernuftige werktuig, eene uitvinding van onzen landgenoot Huygens, is intusschen niet geschikt om nauwkeurig de drukking van den dampkring te bepalen, daar de alkohol in de van boven opene buis verdampt, door de warmte onregelmatig uitzet, enz.
Zie BAROMETER.
