o. (-en),
1. slagwapen met een rechte meestal tweezijdig geslepen kling, een dwarse pareerstang en een handgreep; (algemeen) een blank slagwapen(e): naar het grijpen, het laten beslissen, de zaak uitvechten; (fig.) het — der gerechtigheid, de wrekende hand; een streek te vuur en te verwoesten, er branden en moorden; het — van Damocles hangt hem boven het hoofd, een altijd dreigend gevaar;
2. (heraldiek) afbeelding van een zwaard (e); bewijs van adeldom van vaderszijde (op een blazoen); als bijkomend versiersel bij een ridderorde;
3. plat stuk ijzer met handgreep voor het inbrengen van specie;
4. eivormig schild van zware planken, ter zijde van kleine binnenvaartuigen om het afdrijven te voorkomen (e);
5. ben. voor een van de vijf bloemblaadjes bij de Papilonaceae.
(e) HERALDIEK. Als wapenembleem komt een zwaard veelvuldig voor, zonder dat daaraan de symbolische duiding van zwaard der gerechtigheid behoeft te worden gehecht. De vorm is meestal Romeins of laatmiddeleeuws, de kleur zilver, met een doorgaans gouden gevest. Het staat in de regel paalsgewijs (alsof het is opgestoken). Leeuwen als wapenembleem of als schildhouder worden vaak zwaardzwaaiend gebezigd. De degen wordt in vorm duidelijk van een zwaard onderscheiden, evenals een sabel (met afhangende kwastjes).
MILITARIA. Het zwaard kwam reeds in de vroege oudheid voor in diverse lengten als slagen stootwapen. De ontwikkeling van het zwaard liep meestal parallel met de technische ontwikkeling van de oorlogvoering.
Het zwaard is, evenals de weegschaal, een oud attribuut van de Gerechtigheid. Het gekroonde zwaard is een algemeen embleem voor het martelaarschap, het tweesnijdend zwaard het symbool van het gezag dat de goeden moet verdedigen en de slechten dient te straffen. Het was tevens attribuut van vele heiligen. SCHEEPSBOUW. Een zwaard is een bord, aan de smalle bovenen brede onderkant afgerond, dat midscheeps aan de boorden van een zeilschip wordt opgehangen tegen het afdrijven bij het aan de wind zeilen. In plaats van een baken een stuurboordszwaard wordt ook wel één middenzwaard aangebracht door een sleuf in de bodem; twee op de sleufranden aangebrachte schotten voorkomen dat er water in de boot kan komen. →kiel.
