bijeenkomst van vertegenwoordigers van alle bij de Coalitie-oorlogen betrokken landen, ter herordening van de staatkundige verhoudingen in Europa na de ineenstorting van het Franse Keizerrijk (sept. 1814—juni 1815). In mei 1814 was reeds te Parijs een verdrag met de herstelde Bourbonmonarchie gesloten, waarbij Frankrijk tot de grenzen van 1792 was teruggebracht.
Het Congres, onder leiding van de Oostenrijkse staatsman Von Metternich, was gericht op herstel van het Europees evenwicht en hield meer rekening met dynastieke dan met nationale belangen. Theoretische grondslag van alle regelingen was het legitimiteitsprincipe. Voor de andere grote landen, die zich in mrt. 1814 met Oostenrijk in de Quadruple Alliantie verenigd hadden, namen o.a. deel: Talleyrand-Périgord (Frankrijk), Castlereagh (Engeland), tsaar Alexander en Nesselrode (Rusland), Hardenberg en Von Humboldt (Pruisen). Spoedig stonden Rusland dat Polen, en Pruisen dat Saksen wilde annexeren, tegenover Engeland en Oostenrijk, wat Talleyrand de gelegenheid bood een stem in het kapittel te krijgen door zich bij de laatsten aan te sluiten (geheim Engels-Oostenrijks-Frans Verdrag, 3.1.1815). Hierop bleek Rusland bereid tot een compromis, waarna de onderhandeling nog werd bespoedigd door Napoleons terugkeer van Elba, zodat nog vóór diens nederlaag in de Slag bij Waterloo op 9.6.1815 een regeling werd getroffen. De voornaamste bepalingen waren: Pruisen verkreeg Noord-Saksen, tevens Westfalen en de Rijnprovincie (na de Tweede Vrede van Parijs, 1815, nog Landau en Saarlouis), waarvan het door Hannover (met Oost-Friesland vergroot) en Keurhessen was gescheiden.
Polen werd met Rusland in een personele unie verenigd, maar bleef gedeeld, doordat Pruisen Posen (Poznań) en Oostenrijk Galicië behielden. Ten aanzien van het gehele Duitse Rijk werd de regeling van 1803 (Reichsdeputationshauptschluss) gehandhaafd; het keizerrijk werd niet hersteld, maar de Duitse Bond opgericht. Oostenrijk kreeg gebiedsvergroting in Noord-Italië, maar deed afstand van de Zuidelijke Nederlanden, die met de vm. Noordned. Republiek tot het Koninkrijk der Nederlanden (in personele unie met Luxemburg) verenigd werden. De afgezette koningshuizen in Spanje, Portugal en Sardinië (in nov. nog versterkt met Savoye) werden hersteld.
Zwitserland kreeg enige gebiedsuitbreiding en werd neutraal verklaard. In het noorden moesten Noorwegen met Zweden, en Finland met Rusland een personele unie aangaan. Engeland behield Malta, Helgoland, de Kaapkolonie en Ceylon. De Kerkelijke Staat werd hersteld.De uit een reactionaire geest voortvloeiende veronachtzaming van de met de Franse Revolutie gegeven ‘liberale’ politieke ideeën (waardoor de periode van de Europese geschiedenis na 1815 die van de Restauratie heet) en daarnaast de nieuwgewekte nationalistische verlangens veroorzaakten de volgende decennia allerwegen opstand en verzet, maar de te Wenen bereikte overeenstemming tussen de grote mogendheden hield stand tot de Krimoorlog van 1854-56.
LITT. H. Nicolson, The Congress of Vienna (1946).
