opheffing van de tijdens het huwelijk bestaande verplichting tot samenwoning en opheffing van de eventueel bestaande algehele of beperkte goederengemeenschap. Hierdoor ontstaat een situatie die praktisch gelijk is aan die na echtscheiding, zij het dat het huwelijk in stand blijft, zodat beide partijen niet een nieuw huwelijk kunnen sluiten.
De ouderlijke macht over de uit het huwelijk geboren minderjarige kinderen blijft in stand, doch de uitoefening daarvan wordt door de rechter aan één der ouders toe vertrouwd. Scheiding van tafel en bed is een uitweg voor echtparen wier religieuze beginselen zich tegen echtscheiding verzetten; voor gevallen waarin partijen wel gescheiden willen wonen, doch de weg tot een verzoening willen openhouden; en teneinde degene die echtscheiding wenst nog drie jaar op een ontbinding van het huwelijk te laten wachten, op grond van het feit dat de duurzame ontwrichting van het huwelijk (sinds 1971 in Nederland de enige grond tot echtscheiding en tot scheiding van tafel en bed) in overwegende mate aan diens schuld is te wijten. De vordering tot echtscheiding kan nl. op die grond worden afgewezen, de vordering tot scheiding van tafel en bed echter niet. Wanneer scheiding van tafel en bed tenminste drie jaar heeft geduurd is de rechter gehouden de ontbinding van het huwelijk uit te spreken. De verzoening vervalt van rechtswege door verzoening tussen de echtgenoten. In België kan scheiding van tafel en bed gevorderd worden op dezelfde rechtsgronden als die welke door de wet zijn voorzien voor echtscheiding wegens bepaalde oorzaak of door onderlinge toestemming.
Een groot gedeelte van de procedure is dezelfde als de rechtspleging inzake echtscheiding. Wanneer scheiding van tafel en bed drie jaar heeft geduurd kan ieder van de echtgenoten een vordering tot echtscheiding instellen bij de rechtbank, die, alle omstandigheden in acht nemend, de echtscheiding kan toestaan. Wanneer de scheiding van tafel en bed door onderlinge toestemming drie jaar heeft geduurd kunnen de echtgenoten de rechter (ieder afzonderlijk doch in elkaars tegenwoordigheid) verzoeken hun de echtscheiding toe te staan. Scheiding van tafel en bed brengt altijd scheiding van goederen mee. Na uitspraak van de scheiding van tafel en bed blijft de plicht van hulp alleen bestaan ten voordele van de echtgenoot die de scheiding heeft verkregen.
