v., (psychoanalyse) een van de afweermechanismen waarmee het ‘ik’ zich verdedigt tegen bepaalde uit het driftleven stammende impulsen.
(e) De psychoanalytische theorie neemt aan dat bepaalde impulsen die door het individu als gevaarlijk of verboden worden ervaren, uit het bewuste kunnen worden verdrongen (➝verdringing). Wordt nu zo’n impuls op een gegeven moment zo sterk dat de verdringing doorbroken dreigt te worden, dan worden de verdringende krachten in tweede instantie ook vergroot. Van reactieformatie wordt gesproken wanneer een zodanige karakterverandering wordt ontwikkeld, dat de verdringing blijvend verzekerd wordt, b.v.: haatgevoelens ten opzichte van een bepaald persoon worden verdrongen, terwijl het individu een onveranderlijk vriendelijke instelling jegens iedereen ontwikkelt. Reactieformatie komt veelvuldig voor bij karakterneurosen. Neurotische karaktereigenschappen als overdreven vriendelijkheid of overdreven zindelijkheid kunnen afweerprocessen zijn tegen b.v. overdreven wreedheid of de neiging vies te knoeien.
