v./m. (-en),
1. onaangename gevoelsgewaarwording, ontstaan door prikkeling van bepaalde zenuwvezels: – hebben, lijden; hevige, stekende, doffe pijn; dat doet pijn; pas op, je doet mij (datief) pijn; (scherts.) pijn in zijn portemonnaie hebben, geldgebrek hebben; ook: kiespijn, buikpijn, zadelpijn;
2. (hist.) pijniging; buiten pijn en banden, zonder pijniging (van een bekentenis);
3. benauwdheid, nood: angst of zorg en pijn, daar hebben wij geen pijn aan, geen zorgen over, geen last van;
4. smart van het gemoed, leed, zielelijden; dat deed hem pijn, trof hem in het gemoed;
5. moeite, moeizaamheid: hij kwam er tenslotte maar met pijn; geen centje pijn, geen moeite, geen probleem.
De prikkels die de huid treffen, zijn van verschillende aard: tast-, koude-, warmte-en pijnprikkels (nonceptieve prikkels). In de huid bestaan afzonderlijke punten voor de waarneming van de verschillende prikkels: zgn. tast-, koude-, warmte-en pijnpunten. Langs banen, die ook in het centraal zenuwstelsel voor de onderscheiden prikkels verschillend zijn, worden zij naar de hersenen geleid waar de bewuste gewaarwording tot standkomt. Het is gebleken dat speciale, dunne zenuwvezels de pijnprikkels geleiden.
Pijn berust waarschijnlijk steeds op weefselbeschadiging, die zeer gering kan zijn en vaak herstelbaar is. De functionele betekenis van de pijn zou dan een waarschuwing zijn. Toch schiet dit waarschuwingsmechanisme soms tekort: sommige dodelijke ziekten en zelfs verwondingen gaan niet of nauwelijks met pijn gepaard. Men kan vele soorten pijn onderscheiden: de pijn die ontstaat aan de lichaamsoppervlakte heeft vaak een stekend of brandend karakter, terwijl inwendige pijnen vaak meer knagend zijn. Pijn kan uitstralen, b.v. hartspierbeschadiging door zuurstofgebrek kan pijn in de linkerarm geven, galstenen kunnen aanleiding geven tot pijn in de rechterschouder.
De pijnbestrijding is een belangrijke taak van de geneeskunde. Sommige, vooral chronische ziekten, kunnen nog alleen pijnverlichtend behandeld worden (palliatie). Bij niet langer in toom te houden pijn kan langs neurochirurgische weg de voortgeleiding van pijnprikkels naar het centraal zenuwstelsel onderbroken worden. Aangezien dit een onherstelbare ingreep is, wordt hij slechts in uiterste noodzaak toegepast. De beschikbare pijnstillende medicamenten zijn te verdelen in: analgetica (opiumgroep, met een sterk verlammende uitwerking), antalgetica (mildere pijnbestrijders, b.v. aspirine) en anesthetica (voor algehele of plaatselijke verdoving). Ook sommige psychofarmaca kunnen als pijnbestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Pijngevoeligheid hangt o.a. af van psychologische en sociale factoren.
De vraag, in hoeverre pijn ook bij dieren voorkomt, is uiteraard nooit met volledige zekerheid te beantwoorden. Op grond van analoge gedragsreacties mag men niettemin aannemen dat hogere dieren pijn op soortgelijke wijze ervaren als de mens. Naarmate een diersoort in zijn organisatie en gedrag sterker van dit type afwijkt, wordt de analogieconclusie ten aanzien van het optreden van pijngewaarwordingen onzekerder. Insekten schijnen weinig of geen pijn te voelen. Mogelijk hangt dit samen met het bezit van een stevig huidpantser, waardoor het insekt al van nature tegen vele schadelijke invloeden is beschermd.
LITT. F.J.J.Buytendijk, Over de pijn (4e dr. 1961); W.Metz, Pijn, een teer punt: een fundamenteel geneesk. onderz. (1975).
