Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 13-12-2021

Oudbisschoppelijke Clerezie

betekenis & definitie

Rooms-Katholieke Kerk der (ook: Utrechtse Kerk), christelijke gemeenschap van in Nederland (aartsbisdom Utrecht) wonende katholieke gelovigen, afzonderlijk kerkgenootschap als gevolg van een 18e-eeuwse scheuring in de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland.

De scheuring begon met een door de jezuïeten uitgebrachte beschuldiging van jansenisme ten opzichte van apostolisch-vicaris Petrus Codde. Ofschoon te Rome reeds tot zijn afzetting was besloten, werd Codde in 1699 aldaar uitgenodigd. In 1702 werd een pauselijk bevelschrift naar Nederland gezonden, waarin verklaard werd dat Codde vervallen was van zijn waardigheid en dat Theodorus de Cock als provicaris in zijn plaats was benoemd. Dit feit werd de oorzaak van verdeeldheid onder de rooms-katholieken in Nederland, waarbij het Vicariaat (een door apostolisch-vicaris Filippus Rovenius in 1633 gevormd bestuurscollege) de zijde van Codde hield en zich als de rechtmatige, ononderbroken hiërarchie beschouwde. Na de dood van Codde (1710) ging het Vicariaat voort de Codde getrouw gebleven gelovigen te besturen.

Na langdurige aarzelingen en vele vredespogingen ging het Vicariaat in 1723 over tot de keuze van een bisschop, Cornelis Steenoven, die op 14 oktober 1724 door de Franse bisschop D.M.Varlet tot aartsbisschop van Utrecht werd gewijd. De paus beantwoordde de kennisgeving van de wijding met de banvloek. Om het voortbestaan van de Kerk te verzekeren werd in 1725 te Amersfoort een seminarie voor de opleiding van priesters opgericht, terwijl in 1742 een bisschop van Haarlem en in 1758 een bisschop van Deventer werden aangesteld. Op een in 1763 te Utrecht gehouden concilie handhaafde de Utrechtse Kerk haar katholieke standpunt. De breuk met Rome werd volkomen, toen paus Pius IX in 1854 het dogma van Maria’s onbevlekte ontvangenis en in 1870 op het Eerste Vaticaanse Concilie het dogma van de onfeilbaarheid en de oppermacht van de paus afkondigde. In 1889 werd een unie gevormd met de oud-katholieke kerken; als gevolg hiervan wordt de Rooms-Katholieke Kerk der Oudbisschoppelijke Clerezie Oud-Katholieke Kerk genoemd. In 1966 trok Rome de eis in van ondertekening van de documenten waarin Jansenius veroordeeld was.

LITT. A.J.v.d.Ven, Over de oorsprong van het aartsbissch. kapittel van Utrecht der Oudbissch.

Clerezie (1923); F.C.de Vries, Vredespogingen tussen de Oudbissch. Clerezie en Rome (1930); F.

Lagerwey, De Oudkath. Kerk van Nederland (1951); J.Visser, F.Smit en P.J.Maan, Onafhankelijk van Rome, toch katholiek (1973); M.G.Spiertz, L’église catholique des Provinces-Unies et le Saint-Siège pendant la deuxième moitié du xvue siècle (1975).