[→Lat. offerre, voor iemand brengen, aanbieden], o. (-s),
1. elke gave die men aan de of een godheid toewijdt en die haar wordt opgedragen (e);
2. (fig.) alles wat men met zelfverloochening afstaat: zijn geld, zijn leven ten — brengen, opofferen; (scherts.) offers brengen aan Bacchus, een stevig glas drinken.
(e) Het offer is een reeks van rituele handelingen die bij vrijwel alle religies voorkomt. Men brengt iets of iemand vanuit de profane in de heilige sfeer en doodt het of vernietigt het en/of eet het dan in gemeenschap met anderen op. In het algemeen is het doel: een zegenrijke verbinding met het/de heilige tot stand te brengen of te herstellen. De grote gevarieerdheid en ook het complexe karakter van het offer, waarin gemakkelijk verschillende gedachtengangen kunnen ineenvloeien, maken een indeling vaak moeilijk. Men kan vanuit verschillende gezichtspunten trachten te rubriceren.
Men kan uitgaan van de rol die de godheid bij het offer speelt. Dan laten zich onderscheiden: a. het offer dat als gave door de godheid in ontvangst genomen wordt; b. het offer waarbij de god met de mensen een maaltijd houdt, als gast of als gastheer.
Men kan de offers onderscheiden naar de intentie waarmee zij worden gebracht. De gave aan de godheid kan a. een tribuut zijn, een vorm van hulde en aanbidding; b. een middel om na begane overtreding de goddelijke toorn te stillen (zoenen schuldoffer); c. een dankof een gelofteoffer, na bijzondere zegen of na een vervulde wens; d. een eerstelingenoffer van de kudde of van de veldvruchten of zelfs van de eerstgeborene; e. een vernietigingsoffer, b.v. het doden en verbranden van een roodbruine hond om daardoor het optreden van roest of brandkoren in het gewas te voorkomen (bij de Romeinen);/, het kan er tenslotte ook alleen om te doen zijn uit de ingewanden van het gedode dier een orakel te verkrijgen.
Men kan onderscheiden naar de materie van het offer: dieren, veldvruchten, wijn, melk, honing enz. of mensen. Het mensenoffer vindt men in kritieke omstandigheden, die dan ook een speciaal offer eisen. Veldvruchten vormen het meest voor de hand liggende offer van een landbouwende bevolking. Wanneer er echter schuld te verzoenen is, is zo’n offer niet voldoende; slechts een dierlijk, d.w.z. een bloedig offer zal de schuld kunnen wegnemen. Met het bloed worden vaak nog afzonderlijke handelingen verricht, terwijl het offerdier op het altaar wordt verbrand; een deel ervan dient om er de overtreder mee te besprenkelen ter reiniging, een ander deel wordt aan de voet van het altaar uitgegoten enz. Naast genoemde offermaterialen dienen nog de specerijen te worden gememoreerd, waaruit men bij verschillende volken het reukoffer bereidt. Soms is dat een afzonderlijk offer, zoals bij het oude Israël, elders worden wierook, mirre e.d. aan het brandoffer toegevoegd.
Betekenis. De betekenis van het offer in de verschillende cultuurmilieus en godsdiensten kan niet onder één algemeen geldende noemer worden gebracht. Uitwendig geheel overeenkomstige handelingen kunnen, al naar de omgeving waarin zij worden verricht, een heel verschillende zin hebben. Het dagelijkse offer dat door de Egyptische priester gebracht werd, had de bedoeling de god sterk en machtig te maken, zodat hij voor die dag zijn functie zou kunnen uitoefenen ten bate van het land en volk van Egypte. In Babylonië kende men weliswaar de gedachte dat de goden het offer nodig hebben, maar zag men het toch vooral als het tribuut dat men aan de hoge heersers moet brengen. In Israël was de achtergrond van het dagelijks offer het verbond dat Jahwe met zijn volk had gesloten: het herinnerde aan dit verbond, dat Israël de zedelijke verplichting van gehoorzaamheid oplegde.
Weer anders was het in de vedische cultus in India, waar het offerritueel tot in de kleinste details betrekking had op de kosmische machten, verhoudingen en gebeurtenissen; de brahmaan beheerste door zijn kennis van de geheime formules en door zijn op de juiste wijze uitgevoerde handelingen de gehele kosmos. Bij Grieken en vooral Romeinen stond het do ut possis dare (Lat., ik geef, opdat gij kunt geven) sterk op de voorgrond: men gaf de goden de hun toekomende eer, opdat zij van hun kant de staat zouden beschermen en voorspoed schenken. . LITT. S.Gusdorf, L’expérience humaine du sacrifice (1948); R. Yerkes, Sacrifice in Greek and Roman religions and in early Judaism (1952); J.Chelhod, Le sacrifice chez les Arabes (1955); R.de Vaux, Les sacrifices de l’Ancien Testament (1964); H.Gehrts, Das Marchen und das Opfer (1967); J.van Baal, Symbols for communication (1971); T.P.van Baaren, Het offer (1976).
