[Eng. native, inheems], profetische bewegingen van niet-westerse volken, als reactie op het optreden-van blanke kolonisten. De aanhangers ervan meenden dat met bovennatuurlijke hulp de blanken zouden worden verdreven en de traditionele cultuur zou worden hersteld.
Navitistische bewegingen, die soms zeer heftig zijn en een heel volk in een staat van extase kunnen brengen, ontstaan vooral in situaties van een versnelde (gedwongen) acculturatie. De diverse nativistische bewegingen verschillen van elkaar in de mate van acceptatie of verwerping van vreemde invloeden in de eigen traditionele cultuur, maar alle zijn zij een uiting van sociaal protest tegen de aanwezigheid van dominerende blanken. Nativistische bewegingen hebben zich vooral voorgedaan bij de Noordamerikaanse Indianen (bekend is de ghost dance en de peyote cult), bij de Bantoe van ZuidAfrika en in Melanesië. Bekende voorbeelden uit Melanesië zijn de cargo cults. Daarbij voorspelde een profeet dat er een met de voorouders bemand wonderschip zou komen, dat de inheemsen alle begeerde Europese goederen in overvloed brengen zou; de voorouders zouden vervolgens alle blanken verdrijven. Doordat de profetische voorspellingen niet uitkwamen, zijn de meeste nativistische bewegingen na verloop van tijd weer verdwenen.
Enkele echter zijn geïnstitutionaliseerd en bestaan als zodanig voort, meestal als religieuze sekten of kerken (b.v. de Native American Church en de negerkerken in Zuid-Afrika).
LITT. F.C.Kamma, Messiaanse koréri-bewegingen in het Biaks-Noemfoorse cultuurgebied (1954); V.Lanternari, The religion of the oppressed (1965); A.F.J.Köbben, Van primitieven tot medeburgers (1971).
