m. (hanen),
1. mannetje bij de meeste hoenderachtige vogels: een kalkoense —; fazante -, kemp —; m.n. dat van het tamme hoen (e): zes kippen met een —; een gesneden —, een kapoen; hij is baas in het kippenhok als de — er niet is, scherts, gezegd van iemand die weinig te zeggen heeft; vóór het kraaien van de s morgens heel vroeg; daar kraait geen — naar, daar zal niemand ooit iets van te weten komen of over reppen, dat zal nooit uitkomen, (ook) niemand zal er nog aandacht aan schenken; geen twee hanen op één werf, geen twee hoofden in één zaak; een vreemde — op het erf, een indringer; zijn — moet altijd koning kraaien, hij wil altijd zijn zin doordrijven, zijn zin hebben, hij moet altijd gelijk hebben; een goede — kraait twee keer, (scherts.) laat hem nog maar eens roepen; rood zien als een (kalkoense) rood van boosheid; hij stapt als een
—, scherts, gezegd als iemand parmantig loopt; de gebraden — uithangen, grof geld verteren, de grote heer spelen; de rode — laten kraaien (of op het dak zetten), een huis, een dorp enz. in brand steken; de Gallische zinnebeeld van het Franse volk;
2. (oneig.) strijdbaar of strijdlustig persoon; de — van het kot, de eerste, de baas, de belhamel;
3. windwijzer in de vorm van een haan: de — van de toren;
4. (vroeger aan vuurwapens) een gebogen beweegbaar gedeelte bij de pan, dat de vuursteen droeg, later de hamer die op slaghoedje of slagpin neerkomt en zo het schot doet afgaan; (bij moderne vuurwapens) het gedeelte van het sluittoestel, waaraan de slagpin is bevestigd en dat bij het afschieten door de trekkernok wordt losgelaten, waardoor het met de slagpin vooruitschiet: de — overhalen, spannen; de — in rust zetten.
(E) GODSDIENSTGESCHIEDENIS. De haan wordt in sommige volksreligies afgebeeld als symbool van vruchtbaarheid; op het Indonesische eiland Bali dienen de hanengevechten als een offer (hun bloed reinigt de aarde). Daarnaast gold en geldt de haan als symbool van vooruitziendheid en waakzaamheid.
HERALDIEK. In een wapenschild staat de haan altijd en profil en stappend afgebeeld. Dikwijls zijn kam, snavel, baard, sporen en poten anders gekleurd dan het verengedeelte van kop en lichaam. In een wapenbeschrijving wordt dit dan afzonderlijk vermeld.
In het Belg. Franstalige landsdeel, Wallonië, vormt de rode haan (op geel vlaggedoek) het karakteristieke strijdsymbool, als tegenstelling tot de zwarte leeuw (op geel) van de Vlamingen.
