o. (-len), (ook: tumor), plaatselijke ziekelijke opzetting aan enig lichaams-of plantedeel; min of meer scherpbegrensde woekering van een weefsel (e): een — aan het oog, in de buik; (fig.) in toepassing op maatschappelijke e.a. misstanden, voorgesteld als iets dat door krachtig ingrijpen weggenomen moet worden.
(e) Gezwellen zijn alle niet door de normale groei te voorschijn geroepen verdikkingen of toenemingen in omvang van een lichaamsdeel. Hiertoe behoren o.a. ➝cysten, ➝tuberculomen, ➝gummata, opgezette en ontstoken klieren. Meestal wordt het woord gezwel gebruikt in engere betekenis, nl. voor een ziekelijke nieuwvorming met autonome groei. Men onderscheidt verschillende vormen van gezwel, al naar het weefsel waar zij vanuit gaan. Bovendien kunnen gezwellen goedaardig of kwaadaardig zijn. In het laatste geval spreekt men van kankers . Goedaardige gezwellen blijven binnen de grenzen van een orgaan, zaaien zich niet uit, maar kunnen wel verschijnselen geven door hun lokalisatie of door hun omvang.
Kwaadaardige gezwellen vertonen invasieve, penetrerende groei, respecteren de grenzen van de weefsels dus niet; zij laten cellen los, die aanleiding kunnen geven tot dochtergezwellen (➝metastase; ➝kanker). Een gezwel uitgaande van vetweefsel heet ➝lipoom; bindweefsel: ➝fibroom; kraakbeen: ➝chondroom; been: ➝osteoom; vaten: ➝angioom (➝lymfangioom en ➝hemangioom); spierweefsel: ➝myoom, vooral bekend in de baarmoeder (vleesboom, ➝leiomyoom); zenuwweefsel: ➝neurinoom; epitheel of dekweefsel: ➝papilloom, ➝adenoom. Al deze gezwellen zijn in wezen goedaardig (benigne). ➝Sarcomen zijn kwaadaardige (maligne) gezwellen van niet-epitheliale oorsprong, b.v. liposarcoom, fibrosarcoom, osteosarcoom, enz. Carcinomen zijn epitheliale maligne gezwellen. Kankers van long, maag, darm, baarmoeder, huid of borstklier, zijn vrijwel altijd carcinomen.
Behandeling van goedaardige gezwellen is meestal niet nodig, indien wel, dan is eenvoudige uitsnijding voldoende. Voor kwaadaardige gezwellen zijn soms grote operaties nodig door de ongeremde groei. Gezwellen die histologisch goedaardig zijn, maar toch tot grote operaties met vaak blijvende ziekteverschijnselen kunnen leiden, zijn sommige hersengezwellen (➝glioom), die door hun ligging spoedig tot verschijnselen van verhoogde druk in de hersenen leiden. Sommige gezwellen (baarmoeder, huid, eierstok) kunnen gemakkelijk tot 4 kg zwaar worden voordat de patiënt zich bij zijn arts vervoegt.
