o.,
1. het vermogen om te voelen, nl. als zintuig, en wel enerzijds als het vermogen om stoffelijke voorwerpen in hun stoffelijkheid te kennen door de tastzin, anderzijds als het orgaan van druken pijngewaarwordingen (e): die stof is ruw voor het —; het is een van de vijf zintuigen; ik kan het op het af wel vinden, op de tast, zonder erbij te zien;
2. algemeen zintuiglijk bewustzijn: een atmosfeer die beklemmend op het werkt;
3. dat wat men voelt, de gewaarwording van het voelen, zowel lichamelijk als innerlijk: het strelen over bont geeft een aangenaam —; een — van verlichting; een wee, een weemoedig, een droef —; ik heb geen — meer in mijn vinger, mijn vinger is ongevoelig, al knijp of snijd ik erin, het doet geen pijn; emotie;
4. besef, bewustzijn;
5. doorgaande stemming van het gemoed, gezindheid: ik heb voor haar geen ander dan achting;
6. het vermogen van de mens om zedelijkheid en schoonheid gewaar te worden en te waarderen: het zedelijk, het godsdienstig -; voor het schone; hij heeft geen -, hij is zonder -, hij is niet vatbaar voor menselijke aandoeningen, hij is hardvochtig; van eigenwaarde, de trots die de mens vervult bij het besef van zijn rang als zedelijkwezen\muzikaal hebben, het vermogen bezitten om de eisen en mogelijkheden van muziek te beseffen en de esthetische waarde ervan te genieten;
7. m.n. als dat wat onze innerlijke houding en reacties bepaalt buiten verstandelijke overwegingen om: voor mijn is die handelwijze ongepast, ik kan het niet uitleggen, maar het staat bij mij vast dat het zo is;
8. de gemoedsbewegingen waardoor bij de kunstenaar natuurlijkerwijze de scheppingskracht wordt gaande gemaakt: het classicisme leert beheersing van het -;
9. alle gemoedsbeweging die niet het onmiddellijk gevolg is van zintuiglijke gewaarwording: hij tracht op het — te werken; bij haar spreekt het — sterker dan het verstand; hij heeft die verzen met — voorgedragen; natuurlijk -, niet gemaakt, maar volkomen oprecht en menselijk; sentimenteel —, ziekelijk, al te zeer verfijnd; tranen van -, door aandoening opgewekte tranen;
10. het telkens of voortdurend voelen in de zin van tasten naar, of van betasten.
(e) Het woord gevoel heeft een grote verscheidenheid van betekenissen en omvat een grote verscheidenheid van verschijnselen, die door de moderne psychologie gevat worden onder m.n. ➝emotie, en ➝waarneming, ➝tastzin, ➝temperatuurzin.
