eigenlijk: Johannes Scottus, Iers theoloog-filosoof, *ca.810 Ierland, ♱877 Frankrijk. Eriugena leidde de hofschool van de Frankische koning Karel II de Kale te Parijs, waar hij de geschriften van ➝Dionysios (Pseudo-) Areopagita in het Latijn vertaalde en becommentarieerde.
Hij ontleende zijn stof aan de kerkvaders en poogde deze onderling te harmoniëren. Eriugena wordt wel beschouwd als voorloper van de scholastiek. Bij hem vindt men voor het eerst de stelling dat de ware godsdienst de ware filosofie is, doordat beide uit de goddelijke wijsheid voortkomen. Eriugena’s hoofdwerk, De divisione naturae (Over de indeling van de natuur), is een speculatieve theologische synthese, gevoed door de filosofie, waarin hij de bijbelse gegevens transponeert in neoplatoonse schema’s. Het wereldgebeuren wordt hierin voorgesteld als een kringloop, die in God begint en in God terugkeert, in opeenvolgende etappen: 1. de scheppende en ongeschapen natuur (God als oorsprong);
2. de geschapen en scheppende natuur (de ideeënwereld, waarin God zich uitdrukt);
3. de geschapen en niet scheppende natuur (de concrete wezens, die in de ideeën hun oorsprong vinden);
4. de ongeschapen en niet scheppende natuur (God als einddoel). Volgens Eriugena is het goddelijk woord oerbeeld (exemplar) van heel de werkelijkheid (natura). Zijn volgelingen in de 12e eeuw (➝Chartres, School van) hebben zijn werk ten onrechte in pantheïstische zin verstaan. Paus Honoris III veroordeelde in 1225 De divisione naturae als ketters. Uitgave: door Th.Gale (1887).
LITT. M.Cappuyns, J.S.Erigène (2e dr. 1964).
