v./m. (-en), beweegbaar element dat toegang geeft tot een daarachter gelegen ruimte en deze tegelijkertijd afsluit (g): een gang met vele deuren; de deur uitgaan; de deur openen, sluiten, aanzetten (niet geheel sluiten); de grendel op de doen; de deur van een oven, een stoomketel; dubbele deuren, met twee scharnieren verbonden beweegbare delen; gebroken -, met twee boven elkaar gelegen beweegbare delen; ook alleen het beweegbare gedeelte; halve -, onderdeur; met de deuren gooien, ze toesmijten (in woede); een glazen -, waarvan de bovenhelft ruiten bevat, tegenwoordig ook wel aanduiding voor een deur die geheel in doorzichtig materiaal is uitgevoerd; (in het bijzonder) huisdeur, de die toegang tot de woning verleent; (metonymisch) in de deur staan, op de drempel van het deurkozijn staan; aan, bij de deur staan, in de nabijheid van de (ook in de -); een praatje aan de deur; aan de deur kloppen, als verzoek om binnengelaten te worden; ergens mee aan de deur komen, er langs de huizen mee venten; buiten de -, op straat; bij iemand de deur (de drempel) plat lopen, hem buitengewoon vaak bezoeken; iemand de deur (het gat van de -) wijzen, hem gelasten zich te verwijderen; iemand de deur voor de neus toedoen, hem op een bruuske wijze buitensluiten; de stok staat achter de deur, hem wacht bij zijn thuiskomst geen prettige ontvangst; lening met de stok achter de deur, met het dreigement van een gedwongen lening; je wil staat achter de deur, gezegd tegen kinderen die zeggen ‘ik wil (niet)’; met het bijdenkbeeld (van de gehele woning: er komen geen bedelaars aan mijn deur; hij gaat van deur tot deur, ik kom de niet uit, kom niet buiten; bij de deur blijven, niet ver van huis gaan; dat gaat mijn deur voorbij, (fig.) dat valt mij niet te beurt; dat is niet naast de deur, nogal ver weg, op grote afstand; (ook) dat is geen kleinigheid; zijn deur voor iemand sluiten, iemand niet in zijn woning toelaten; hij is de deur uit, niet meer in huis, m.n. heeft voorgoed het ouderlijk huis verlaten: een rechtszaak met gesloten deuren behandelen, zonder toelating van publiek; stelsel, politiek van de open deur, vrijhandel; met de deur in huis vallen (eigenlijk) door de straatdeur onmiddellijk in het woonvertrek komen, (fig.) zonder voorafgaande inleiding met een verzoek, een mededeling voor de dag komen; dat is aan een dovemans deur geklopt, dat verzoek vindt in het geheel geen gehoor; de winter, de armoede staat voorde -, is nabij; de deur openzetten voor allerlei knoeierij, er gelegenheid toe geven; dat doet de deur toe, dat geeft de doorslag; dat maakt alle redenering overbodig; dat is nog het ergst van alles; de open roept de dief, gelegenheid maakt de dief; open deuren inlopen of intrappen, zich inspannen om iets te doen, te betogen dat al gedaan of bekend is.
Deuren kunnen van verschillend materiaal gemaakt worden: hout, allerlei metalen, glas (in hout gevat of uitsluitend uit één onbreekbare geharde glasplaat samengesteld) en plastics. De gewone deur wordt aan één zijkant (de hangkant) draaiend bevestigd (afgehangen) door middel van metalen kogelscharnieren (in het hout van de deur en van het kozijn ingelaten), platte scharnieren en fitsen of paumelles aan de, bij zware deuren ook wel gesmeed stalen, hangstijl van het kozijn. Aan de andere zijkant worden zij voorzien van een slot.
Deuren kunnen onderscheiden worden in binnen-en buitendeuren al naar hun plaatsing in resp. binnen- en buitenmuur. Men kent vele typen. Schuifdeuren, die in hun vlak zijdelings wegschuiven, rollen veelal door rolsloten over een rail die, hetzij beneden dan wel boven de deur is aangebracht. Ze worden toegepast als er geen ruimte beschikbaar is voor het opendraaien van deuren, of als men de deuren in geopende stand onzichtbaar wil hebben. Doordraaiende deuren gaan naar weerskanten open. Zij hebben meestal geen slot en keren, door scharnieren met inwendige veren na opening automatisch in de gesloten stand terug.
Zij worden als enkele of dubbele tochtdeuren veel toegepast. Kanteldeuren (omhoogschuivende deuren) worden gebruikt voor goederenloodsen, garages e.d. Tourniquetdeuren kunnen zijn
1. twee deuren vast aan elkaar in elkaars verlengde verbonden;
2. drie deuren aan elkaar verbonden onder hoeken van 120°;
3. vier deuren onderling loodrecht op elkaar verbonden.
Zij kunnen om hun gemeenschappelijke as draaien, terwijl de buitenkanten van deze deuren bij draaien met viltstroken, rubberstroken of borstels van paardehaar strijken langs in plattegrond cirkelvormige wandgedeelten, die een zo groot deel van een volle cirkel vormen, dat op geen moment bij de draaiing een doorgaande opening aanwezig is. Zij dienen tot toegang van warenhuizen, café’s, hotels enz. en maken deze van buitenaf toegankelijk zonder dat tocht ontstaat; ze beperken bovendien het warmteverlies. Vouwdeuren (harmonikadeuren) worden voor heel brede openingen gebruikt, of voor het tot twee of meer kleine zalen indelen van een grote zaal. Ook worden ze wel als buitendeuren gebruikt voor vliegtuighangars. Opdekdeuren worden veelal gebruikt als vlakke deuren. Bij deze deuren is het afhangen ervan op de bouwplaats aanzienlijk vereenvoudigd.
Door een speciale scharnierconstructie kan de deur eenvoudig gemonteerd worden. Naar constructie onderscheidt men houten deuren in: Opgeklampte deuren, bestaande uit op de naden met messing en groef in elkaar sluitende en door profilering versierde planken of delen die door drie opgespijkerde dwarsplanken of klampen verbonden zijn. Ze worden voor ondergeschikt werk als schuren, bergplaatsen e.d. gebruikt. Paneeldeuren, bestaande uit een geraamte of regelwerk, waarvan de vakken zijn gesloten door dunnere, uit samengelijmde planken bestaande panelen. Ze worden maar heel weinig meer toegepast, maar vroeger werden ze algemeen voor binnendeuren in woonhuizen gebruikt. Ze zijn vrijwel geheel door de vlakke deuren vervangen. Deze fabrieksdeuren, multiplex-, rooster-, cellen-spaander-, fineer-, triplex- of hardboarddeuren en plasticdeuren, worden vaak mèt slot erin geleverd, en sommige fabrikanten leveren de deuren glad-en vlakgeplamuurd af, zodat ze bij de afwerking van de bouw direct in kleur afgeschilderd kunnen worden.
