Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 27-08-2021

Contrareformatie

betekenis & definitie

hervormingsbeweging in de R. K.

Kerk in de 16e-17e eeuw. De benaming Contrareformatie duidt op een belangrijk aspect van deze rooms-katholieke hervormingsbeweging, de Contrareformatie als reactie contra (tegen) de protestantse Reformatie. Gezegd moet worden dat de Contrareformatie zeker óók was een voortzetting van het streven naar vernieuwing in de RoomsKatholieke Kerk zelf. Reeds in de 15e eeuw had het verval der middeleeuwse Kerk bij velen het verlangen wakker geroepen naar een ‘hervorming in hoofd en leden’. Aanvankelijk manifesteerde zich dit streven als een beweging van onder af, zoals in de hervormingsbewegingen van oude orden (b.v. franciscanen), in de stichting van nieuwe orden (b.v. theatijnen en kapucijnen), in het zoeken naar een vernieuwde vroomheid (b.v. de Moderne Devotie), en in het optreden van volkspredikers (b.v. Savonarola).Effectief zette de Contrareformatie in met een reeks initiatieven die door de pausen (Hadrianus VI was daarbij een voorloper) werden gesteund en bekrachtigd, zij het aanvankelijk aarzelend. Deze hervorming bereikte een hoogtepunt met het Concilie van Trente (1545-63), dat met zijn talrijke hervormingsbesluiten de definitieve doorbraak van de rooms-katholieke binnenkerkelijke hervorming tot gevolg had. Talrijke pausen (b.v. Pius V, --Gregorius XIII, -Sixtus V) en sommige vorsten (m.n. de Spaanse koning Filips II), hierbij geholpen door bisschoppen (b.v. Carlo Borromeo, Franciscus van Sales), kloosterorden (o.a. jezuïeten en oratorianen), heiligen (o.a. Teresa van Avila, Johannes van het Kruis) en leken (b.v. de Mariacongregaties) ijverden voor de toepassing van de decreten van Trente.

Het resultaat was enerzijds heropbloei van het katholicisme; mystiek en volksdevoties leefden op; de theologie kende een grote ontwikkeling; er kwam centralisatie van de Romeinse curie; de religieuze geestdrift kreeg gestalte in de pralende vormen van de kerkelijke barok. Anderzijds werd vooral de tegenstelling verscherpt tussen katholieken en protestanten, wat aanleiding gaf tot godsdienstoorlogen (1517). Het protestantisme werd niet alleen bestreden in woord en geschrift (militante trekken in de volksdevoties; ontwikkeling van een antiprotestante, sterk apologetisch getinte theologie); ook met politieke machtsmiddelen en met geweld werd het rooms-katholieke geloof verdedigd (aan protestantse zijde evenzeer aangewend).

Litt. H.Jedin, Katholische Reformation oder Gegenreformation? (1946); H.Tüchle, Contrareformatie (in: Gesch. v.d. Kerk VI, 1966); J.Delumeau, Le catholicisme entre Luther et Voltaire (1971); G. W.Searle, The counter reformation (1975).