v. (-en),
1. het belonen;
2. iets dat men geeft (resp. wat men ontvangt) om te belonen of als loon: een beloning uitloven; een glimlach was zijn beloning.
PSYCHOLOGIE.
Speciaal in de arbeidspsychologie was de systematische studie van het effect van de beloning op de arbeidsprestatie reeds aan het eind van de 19e eeuw het onderzoeksterrein van ingenieurs. Met name F.W. Taylor, vader van de wetenschappelijke bedrijfsvoering, verrichtte onderzoek op dit gebied en stelde aan de hand hiervan een tarief stelsel op. Hierbij werd de hoogte van het loon direct gekoppeld aan de arbeidsprestatie. Hoewel Taylor dit systeem vooral bedoeld heeft als middel tot emancipatie van de arbeider, ontaardde het in de praktijk al snel tot een jaagsysteem, mede doordat de tarieven regelmatig gedrukt werden door vele werkgevers. Uit later onderzoek van H.K.
Thierry bleek bovendien de relatie tussen beloning en arbeidsprestatie minder duidelijk dan de ingenieurs hadden aangenomen. Van belang is in dit verband een reeks onderzoeken van E. Cools waarbij de beloningscriteria nader onderzocht werden. Zo kan beloning volgens vier criteria plaatsvinden: op grond van macht, schaarste, prestatie of behoefte. Elk van deze criteria blijkt typerend voor een fase in het proces van civilisatie.
Zo is b.v. het criterium macht typerend voor het feodalisme, maar men treft dit ook wel aan in familiebedrijven als het gaat om de beloning van de directie. Schaarste is meer verweven met de kapitalistische markteconomie, waarbij vraag en aanbod doorslaggevend zijn. Zo is het volgens dit principe te verwachten dat verdergaande scholing van de beroepsbevolking inkomensnivellering in de hand werkt. De prestatie blijkt meer samen te hangen met een socialistische waardering van de arbeid, waarbij de mens die zich meer inspant of langer werkt ook meer verdient. Op dit criterium grijpt vooral de personeelsbeoordeling aan. De beloning naar behoefte tenslotte vindt men vooral terug in communistische maatschappij-opvattingen.
In onze samenleving vinden we dit criterium terug in de vorm van kinderbijslag, maar ook in sociale voorzieningen als de Werkloosheidswet en de Bijstandswet. Samenvattend lijkt het erop dat we, gezien deze criteria, leven in een pluralistische samenleving, waarin zich voortdurend verschuivingen voordoen.
Litt. H.K. Thierry, Loont de prestatiebeloning? (1968).
PEDAGOGIE.
De beloning geldt hier als een opvoedingsmiddel. Men honoreert het kind met een erkenning van wat het heeft gepresteerd, hetgeen kan gebeuren door een eventueel materieel blijk. Beloning als erkenning van prestatie sluit aan bij de ‘Individualpsychologie’, die nl. sterk de nadruk legt op invloeden die het gevoel van eigenwaarde helpen opbouwen. In de opvoedkunde staat beloning tegenover straf. Beloning en straf, zoals gehanteerd in de conditioneringstheorieën van de behavioristische psychologie zijn echter geen pedagogische middelen, maar middelen tot dressuur, waarin geen sprake is van erkenning van een prestatie en daarmee stimulering van de persoonsopbouw en -ontwikkeling, doch van verankering van vaste gewoonten en vaste gedragspatronen.
Litt. F. Waterink, Theorie der opvoeding (1958); P.N. Perquin, Pedagogiek (1969); M.J. Langeveld, Beknopte theoretische pedagogiek (1971); W. Okma e.a., Operante conditionering (1972).
