Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 02-02-2019

Balans

betekenis & definitie

v./m. (-en),

1. weegwerktuig bestaande uit een hefboom met gelijke armen, aan of op welker uiteinden schalen zijn opgehangen;
2. evenwicht: iets in balans houden;
3. het beweegbare deel van een ophaalbrug;
4. deel van een jacquardweefmachine;
5. gymnastische toer waarbij men zich met gestrekte armen boven de rekstok in horizontale richting in evenwicht houdt;
6. rad- of lepelvormig onderdeel van een uurwerk dat regelmatig schommelt en in contact staat met het echappement;
7.
(boekhouding) het tabellarisch overzicht van de waarden van bezittingen, schulden en eigen vermogen van een huishouding op een bepaalde datum ;de opmaken, afsluiten; een zuivere een geflatteerde balans, hierin zijn verschillende posten van het actief met opzet te hoog gewaardeerd; de sluit niet, de rekening komt niet goed uit; (fig.) de opmaken, goed en kwaad, voor- en nadeel, het voor en het tegen afwegen.

BOEKHOUDING.

De balans van een bedrijfshuishouding wordt opgemaakt aan de hand van het grootboek (zie boekhouding), waar nodig aangevuld met de resultaten van inventarisatie en balanswaardering. Naast de traditionele scontrovorm (zie activa links, zie passiva rechts; in Engeland andersom) zijn ook andere wijzen van presentatie in zwang gekomen. Voor de leiding van de huishouding en andere belanghebbenden is de balans een belangrijk middel ter beoordeling van liquiditeit en solvabiliteit. Naast de uitsluitend voor de leiding bestemde commerciële (of interne) balans wordt veelal een afzonderlijke publikatiebalans voor buitenstaanders en daarnaast nog een fiscale balans opgemaakt. Deze drie versies verschillen niet ; alleen in detaillering, maar ook in de gebruikte waarderingsgrondslagen en geven derhalve niet dezelfde vermogenspositie aan.

LITT. W.J.de Langen en T.A.S.IJsselmuiden, Inleiding tot het balanswezen (1973).

Wettelijke bepalingen. Bij iedere NV en BV dient in Nederland binnen vijf maanden na afloop van het boekjaar door het bestuur o.a. een balans met toelichting te worden opgemaakt (art. 42 en 57 r WvK). In de wet op de jaarrekening van ondernemingen van 10.9.1970, Stb. 414, zijn bepalingen opgenomen, waarin voorgeschreven is aan welke eisen de balans en de toelichting dienen te voldoen. In België wordt de jaarlijkse publikatie van de balans van naamloze vennootschappen door de gecoördineerde wetten op de handelsvennootschappen opgelegd.

NATUURKUNDE.

In zijn eenvoudigste vorm bestaat de balans uit een horizontale, gelijkarmige hefboom (juk) die twee schalen draagt. Op de ene schaal wordt het te wegen voorwerp geplaatst, op de andere zoveel geijkte gewichten tot er evenwicht is, d.w.z. tot de hefboom dezelfde stand aanneemt als in onbelaste toestand. Teneinde de wrijving zo gering mogelijk te maken rusten het juk en de beide schalen op spitse wiggen van hard staal, zgn. messen. Om de messen te beschermen wanneer de balans niet gebruikt wordt kunnen door middel van een arrêteerinrichting het juk en de schalen iets worden opgetild zodat ze niet meer op de messen rusten. Aan het juk is een lange naald bevestigd die zich voor een kleine schaalverdeling verplaatst. Om bij onbelaste schalen deze naald precies op het midden van de schaalverdeling te kunnen brengen, is er aan één kant van het juk een zeer klein overwicht bevestigd dat met behulp van een schroef iets verplaatst kan worden.

De gevoelige balansen dragen op het juk een verdeelde lat waarover een ruitertje kan worden verschoven, en zijn ingesloten in een kastje om ze aan luchtstromingen te onttrekken. Dikwijls gebeurt de oplegging van de gewichten geheel mechanisch en zijn de balansen uitgerust met luchtdemping of magnetische demping waardoor de slingertijd verkort wordt. Met verfijnde mechanische, optische of elektronische hulpmiddelen kan de evenwichtsstand nauwkeurig worden ingesteld en afgelezen.

Bij een weegbereik tot 2,5 g wordt b.v. een afleesnauwkeurigheid bereikt van 10 mg. Bijzondere balansen, de zgn. microbalansen, kunnen gevoelig zijn op 0,1 mg bij een belasting van 1 mg. De nauwkeurige nulinstelling (tot op 0,02 mrad) van het lichte juk (max. belasting 1 g) wordt bereikt met optische en/of elektronische hulpmiddelen. Een elektronische compensatieschakeling produceert een elektrische spanning die evenredig is met het gewicht van het lichaam. Hiermee is het mogelijk gewichtsveranderingen te registreren met een penschrijver.

Naast het type met gelijkarmige hefboom bestaan nog veel andere typen: de torsiebalans, de eenarmige balans, de briefweger enz. Bij de microbalans van Ramsay en Gwyer bevindt het zeer lichte juk zich in een hermetisch gesloten kast, waarin de luchtdruk gevarieerd kan worden. Verschil in luchtdruk geeft verschil in opwaartse kracht (zie Archimedes, wet van), en zo kan men het evenwicht van het juk bereiken door de luchtdruk in de kast te regelen. Deze balans is gevoelig tot op enkele miljoensten van 1 mg. Hydrostatische balansen dienen ter bepaling van de volumieke massa van vaste stoffen en vloeistoffen (zie Mohr, balans van).

RADIOTECHNIEK.

Bij stereoweergave de verhouding van de geluidsterkte van het linker- en rechterkanaal. Door een zgn. balansregelaar is de juiste balans in te stellen.

TECHNIEK.

In een uurwerk is de balans aangebracht voor het regelmatig functioneren van het echappement. De balans werd in de meeste klokken vervangen door de slinger, die in 1657 voor het eerst werd toegepast door Christiaan Huygens. In horloges handhaafde de balans zich tot heden.