Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 10-08-2019

Sympatrisch

betekenis & definitie

Op dezelfde plaatsen levend maar reproductief gescheiden van elkaar evoluerend

Sympatrische soortvorming (speciatie) staat tegenover allopatrische speciatie (soortvorming door geografische scheiding). In beide gevallen moet er een reproductieve barrière zijn die verhindert dat de genetische uitwisseling in stand blijft, maar bij allopatrie is dat eenvoudiger voor te stellen dan bij sympatrie.

Sympatrische speciatie kan beginnen met een stabiele polymorfie, veroorzaakt door disruptieve selectie. Een voorbeeld is de snavelpolymorfie bij de purperzaadkraker, een Afrikaanse vinkachtige vogel. Dieren met brede zware snavels zijn het beste in staat om harde zaden te kraken, terwijl dieren met een smalle puntige snavel gemakkelijker zachte zaden kunnen eten.

Zo’n stabiele polymorfie zou vervolgens kunnen leiden tot assortatieve paring, d.w.z. een voorkeur voor paringen met het “eigen type”. Dit proces kan versterkt worden door natuurlijke selectie als paringen met het “andere type” leiden tot hybriden met een lagere fitness. Op deze manier kan soortvorming plaatsvinden ook als organismen hetzelfde milieu blijven bewonen. Men noemt dit proces ook wel “ecologische speciatie”.

Een ander mechanisme van sympatrische reproductieve isolatie betreft polyploïdisatie (ontstaan van triploïde of tetraploïde vormen die vanwege een afwijkend chromosoomaantal niet kruisbaar zijn met de oudersoorten); bij triploïdie gaat dit vaak gepaard met parthenogenese als voortplantingsmechanisme omdat triploïden geen goede meiose kunnen uitvoeren. Een ander mechanisme bestaat uit mutaties in de synthese van vluchtige seksuele signaalstoffen waardoor potentiële paringspartners elkaar niet meer herkennen.

Een bekend voorbeeld van sympatrische speciatie bij de homininen is de evolutie van Paranthropus naast Australopithecus; beide geslachten leefden in Oost- en Zuidelijk Afrika, maar specialiseerden zich op verschillende voedselbronnen (Paranthropus: vegetarisch, Australopithecus: opportunistisch).