Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 06-04-2020

Symmetrie

betekenis & definitie

Situatie waarin een organisme door een vlak in tweeën gedeeld kan worden, zodanig dat de twee helften elkaars spiegelbeeld zijn, of waarin door een organisme een as getrokken kan worden zodanig dat bij draaiing om die as geen verandering van vorm optreedt

De twee vormen van symmetrie noemt men bilaterale (tweezijdige) symmetrie en rotatiesymmetrie of radiaire symmetrie. Beide vormen zijn algemeen in de biologie. Alle Bilateria (wormen, insecten, zoogdieren) zijn in aanleg tweezijdig symmetrisch en de Radiata (poliepen, kwallen, zeeanemonen) zijn rotatie-symmetrisch. Toch zijn er verschillende Bilateria die in het larvestadium tweezijdig symmetrisch zijn en als volwassene radiair-symmetrisch, denk aan stekelhuidigen (fylum Echinodermata), zoals zeesterren, zeeëgels en zeekomkommers. Moleculair onderzoek laat zien dat dezelfde ontwikkelingsgenen zowel de rotatiesymmetrie als de bilaterale symmetrie veroorzaken. De Hox-genen van de zeeanemoon Nematostella vectensis komen tot expressie in een cirkel rond de lichaamsas; orthologen van deze genen regelen de lengte-as van gewervelde dieren. Radiaire symmetrie is over het algemeen geassocieerd met een sessiele, gesteelde of weinig beweeglijke levenswijze.

De mens laat zijn tweezijdig symmetrische lichaamsopbouw vooral zien aan de buitenkant. In het inwendige zijn veel organen asymmetrisch, bijvoorbeeld het hart, de maag, de lever, de pancreas, de darm, enz. Zelfs bij ogenschijnlijk symmetrisch gepaarde organen zijn er vaak kleine verschillen, bijvoorbeeld bij de borsten van de vrouw en de testikels van de man. Ook voor de hersenen geldt dat de twee hemispheren niet hetzelfde functioneren; men noemt dat lateralisatie.

Symmetrie van het gezicht wordt universeel belangrijk gevonden als schoonheidskenmerk. Men neemt aan dat een symmetrisch gezicht een teken is van gezondheid; dit verklaart waarom preferentie voor symmetrie zo vaak voorkomt. Maar feitelijk is alleen de fluctuerende asymmetrie (lukrake afwijkingen van tweezijdigheid) een indicatie voor mindere gezondheid, niet zozeer de directionele asymmetrie (consistente verschillen tussen links en rechts).