Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 12-07-2020

Sedentair

betekenis & definitie

Levend op een vaste plaats, niet nomadisch zoals jager-verzamelaars, voorwaarde voor landbouw

De overgang van een levenswijze als jager-verzamelaars naar een sedentaire levenswijze is een onderdeel van de landbouwrevolutie of neolithisch transitie, die plaatsvond bij het begin van het Neolithicum (vanaf ongeveer 10.000 jaar geleden). Waarschijnlijk ging de sedentaire levenswijze vooraf aan het praktiseren van landbouw. Men denkt dit omdat men bijvoorbeeld bij het mesolithische complex van Gobekli Tepe, in Zuid-Oost Turkije, 9.500 jaar oud, nog geen aanwijzingen vindt voor landbouw of het houden van huisdieren, terwijl de mensen kennelijk wel aan één plaats gebonden waren.

Een sedentaire levenswijze was een voorwaarde voor landbouw omdat landbouw leidde tot oogsten die eenmaal per jaar plaatsvonden en dus opgeslagen moesten worden in voorraadplaatsen of schuren; tegelijkertijd stimuleerde het de ontwikkeling van aardewerken potten om voorraden in op te slaan. Op potscherven van 8500 jaar voor Christus, gevonden in Anatolië en Zuid-Oost Europa heeft men melkresiduen aangetroffen en er zijn aanwijzingen dat in het huidige Polen al tussen 6800 en 7400 jaar voor Christus kaas gemaakt werd. Uiteraard vereist de consumptie van afgeleide melkproducten een sedentaire levenswijze omdat het bereiden daarvan een beroep doet op opslagcapaciteit en tijd nodig heeft.

Huizen en schuren boden een veilig onderdak voor de mens, zijn huisdieren en voorraden, maar trokken ook allerlei schadelijke dieren aan, denk aan ratten, muizen, bedwantsen, enz. De mens had daardoor een grote invloed op populaties van antropofiele en commensale dieren.

Alles bij elkaar genomen is sedentariteit een enorm belangrijke verandering geweest in de levenswijze van de mens en een essentieel onderdeel van de landbouwrevolutie.