Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 06-07-2020

Protostomia

betekenis & definitie

Grote hoofdgroep van het dierenrijk waartoe veel ongewervelde dieren behoren, gekenmerkt doordat in de embryonale ontwikkeling de mond aan de zijde van de blastoporus ontstaat

De splitsing tussen Protostomia en Deuterostomia verdeelt de tweezijdig symmetrische dieren in twee hoofdgroepen. Het onderscheid is te zien in de embryonale ontwikkeling. Na de gastrulatie ontstaat een embryo met een oerdarm die één opening heeft, de blastoporus. Bij de blastoporus ligt een groep cellen die de anterior-posterior-as vastlegt. Als deze cellen een anterior signaal geven, wordt de blastoporus mond en we spreken van Protostomia (letterlijk: mond als eerste). De anus breekt aan de andere zijde van het embryo door. Bij Deuterostomia (letterlijk: mond als tweede) wordt de blastoporus anus. Overigens zijn er enkele wormen en armpotigen (ingedeeld bij de Protostomia) die een deuterostome ontwikkeling kennen.

Ook de dorso-ventrale as is omgekeerd bij de Deuterostomia. Het zenuwstelsel ligt bij de Protostomia aan de buikzijde, bij de Deuterostomia aan de rugzijde. De omkering blijkt ook uit de expressiedomeinen van een aantal ontwikkelingsgenen. Het eiwit Gurken bepaalt bij Drosophila de dorsale identiteit terwijl het homologe gen bij de mens, BMP4, de ventrale identiteit bepaalt.

Protostomia en Deuterostomia verschillen ook in de manier waarop het lot van de cellen vastgelegd wordt bij de klievingen, de vorming van het mesoderm en de stand van de klievingsassen ten opzichte van de symmetrieas van het embryo.

Het grootste deel van het dierenrijk behoort tot de Protostomia zoals de soortenrijke fyla Annelida, Arthropoda en Mollusca. Tot de Deuterostomia behoren de Echinodermata en de Chordata, inclusief de mens. Het protostome bouwplan wordt als oorspronkelijk gezien, waaruit nog vóór het Cambrium, ongeveer 600 miljoen jaar geleden, de Deuterostomia evolueerden.