Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 26-02-2019

Primitiefstreep

betekenis & definitie

Overlangse verdikking in de epiblast van de embryoschijf van zoogdieren, vogels en reptielen die de lengteas van het embryo definieert en de vorming van drie kiembladen initieert

In de vroege embryonale ontwikkeling ontstaat door voortgaande celdelingen uit de bevruchte eicel op een gegeven moment een blaasvormige structuur, de blastula, waarin zich een holte bevindt, het blastocoel. Dit stadium nestelt zich in de wand van de baarmoeder. De inwendige celmassa van de blastula differentieert in twee op elkaar liggende cellagen, de hypoblast en de epiblast, die de bilaminaire embryoschijf vormen.

In de epiblast ontstaat vervolgens van achteren naar voren een overlangse verdikking, de primitiefstreep (Engels: primitive streak). Deze definieert de lengteas van het embryo, bepaalt de differentiatie in endoderm en ectoderm en initieert de gastrulatie. De manier waarop de cellen van de epiblast bewegen om de primitiefstreep te vormen wordt een polonaise-beweging genoemd. De vorming van de primitiefstreep staat onder invloed van een groot aantal factoren (regulerende eiwitten, signaaleiwitten, transcriptiefactoren). Er zijn ook signalen vanuit de hypoblast (de dooierzak) bij betrokken die door remming van het eiwit Nodal voorkomen dat er meer dan één lichaamsas ontstaat.

Langs de primitiefstreep vloeien cellen van de epiblast naar binnen waardoor deze differentieert in ectoderm en endoderm (gastrulatie). Spoedig vormt zich daartussen ook het mesoderm. Het mesoderm vormt aan weerszijden van de primitiefstreep segmentaal aangelegde blokken spierweefsel (somieten), die bij het kippenei goed zichtbaar zijn.

De primitiefstreep is kenmerkend voor de Amniota (dieren met een amnion: zoogdieren, vogels en reptielen).

De vorming van een primitiefstreep bij het menselijk embryo (omstreeks 14 dagen) wordt in de medische ethiek beschouwd als de grens voor experimenten. Met de primitiefstreep heeft het embryo een identiteit gekregen.