Evolutie door een genetisch vastgelegde vertraging in de embryonale ontwikkeling waardoor evolutionaire nakomelingen van een soort juveniele kenmerken behouden als volwassene
Evolutionaire veranderingen in het bouwplan van een soort vinden plaats door mutaties in de genetische machinerie die de embryonale ontwikkeling aanstuurt. O.a. kan daardoor de snelheid waarmee de ontwikkeling van bepaalde organen verloopt veranderen. Men noemt dat heterochronie.
Neotenie (algehele vertraging) is een vorm van heterochronie. Het gevolg is dat een nakomeling volwassen wordt met morfologische kenmerken die overeenkomen met juveniele kenmerken van de voorouder. Een andere manier om hetzelfde te bereiken is pedomorfose. In dat geval wordt de ontwikkeling op een bepaald punt stop gezet. Een derde verschijnsel van heterochronie is peramorfose. Hiervan spreekt men als de ontwikkeling van een orgaan versneld wordt, zodat de nakomeling als juveniel lijkt op zijn volwassen voorouder.
Voor de evolutie van de mens is neotenie heel belangrijk geweest. We zien het vooral in de schedel. Een menselijke schedel lijkt meer op de schedel van een chimpansee-foetus dan op die van een volwassen chimpansee. Het platte aangezicht van de mens en de kleine kaken zijn tekenen van neotenie. De ontwikkelingsvertraging is bij de vrouw sterker dan bij de man, wat een aantal seksueel dimorfe schedelkenmerken verklaart.
Ook andere kenmerken van het menselijk lichaam vinden hun oorsprong in neotene ontwikkeling, o.a. het gebrek aan lichaamsbeharing. Ook wordt het feit dat onze hersenen bijna het hele leven lang nieuwe informatie kunnen verwerken en vastleggen gezien als een vorm van functionele neotenie. Een voorbeeld van peramorfose zien we bij het bekken van de mens. Het bekken van een menselijke foetus lijkt op dat van een volwassen chimpansee.
