Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 26-07-2020

Mutualisme

betekenis & definitie

Vorm van symbiose waarbij de deelnemers ieder een voordeel hebben bij het samenleven

De termen mutualisme en symbiose worden ook wel door elkaar gebruikt maar correcter is het om mutualisme te zien als een vorm van symbiose. Een vergelijkbare term is wederkerigheid, vooral als het gaat om gedrag.

Mutualisme komt veel voor in de natuur. Enkele voorbeelden zijn:
- Algen die met schimmels een korstmos vormen
- Algen (zoöxanthellen) die leven in koraalpoliepen
- Schimmels die een samenlevingsvorm hebben met de wortels van planten (mycorrhiza)
- Bacteriën die leven in het trophosoom van kokerwormen (Vestimentifera)
- Buchnera-bacteriën levend in bacteriocyten van bladluizen
Ook de interactie tussen de mens en zijn microbioom heeft kenmerken van een mutualisme.

Omdat mutualisme een vorm van samenwerking is, is het wel ingebracht als argument tegen het darwinisme, dat de nadruk legt op concurrentie en de strijd om het bestaan. Toch is mutualisme volledig verklaarbaar volgens de principes van natuurlijke selectie.

De moeilijkste vraag is hoe een mutualisme kan ontstaan. Werk van o.a. de Nederlandse evolutiebioloog Toby Kiers en haar Britse collega Stuart West heeft aan het licht gebracht dat twee condities belangrijk zijn:
- Er moet een voordeel zijn voor beide partners dat toe te schrijven is aan de interactie (wederkerige beloning).
- Beide partners moeten controle kunnen uitoefenen op de symbiose (herkenning van bedriegers).

Een grootschalige vergelijking van 106 verschillende mutualistische symbioses leerde dat langdurige stabiliteit bevorderd wordt als de wederkerige beloning voedsel of nutriënten betreft en als de interactie doorgegeven wordt via verticale transmissie, d.w.z. dat nakomelingen de symbiont van hun ouders krijgen.