Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 19-12-2020

Hypothalamus

betekenis & definitie

Onderdeel van de hersenen; reguleert een groot aantal functies in relatie tot de overleving en homeostase van lichaamsprocessen; bevat enkele seksueel dimorfe kernen

Alle gewervelde dieren hebben een hypothalamus-gebied onder in de hersenen, een ventraal uitgroeisel van het diencephalon. Dit gebied regelt basale functies die direct de overleving beïnvloeden en adequate reacties op uitwendige factoren mogelijk maken (agressie, vluchtgedrag, seksuele activiteit). Hoewel de hypothalamus dus een oude oorsprong heeft, is bij ons de werking sterk geïntegreerd met de evolutionair recentere neocortex.

Een klassieke regelfunctie van de hypothalamus is de homeostase (handhaving van een constant niveau) van de lichaamstemperatuur bij warmbloedige dieren. Informatie van temperatuurgevoelige cellen in de hypothalamus en andere delen van het lichaam, met name de huid, wordt geïntegreerd en vergeleken met een instelwaarde (rond 37 $$$^0$$$C). Bij te lage temperatuur wordt de intensiteit van de stofwisseling (metabolisme) verhoogd.

Zenuwcellen in de hypothalamus produceren neurohormonen die via axonen getransporteerd worden naar het achterste deel van de hypofyse, een orgaantje ter grootte van een erwt, dat direct onder de hypothalamus ligt in het “Turkse zadel” van het basicranium; daar worden ze afgegeven aan het bloed. De hypothalamus produceert ook zogenaamde “releasing factors”, hormonen die via het bloed werken op het voorste deel van de hypofyse.

De hypothalamus bevat ook enkele seksueel dimorfe kernen zoals de “seksueel dimorfe nucleus van het pre-optisch gebied” (bij mannen ruim twee maal zo groot als bij vrouwen), en de nucleus suprachiasmaticus (bij mannen langgerekt, bij vrouwen rond). Bovendien is de laatste kern bij homoseksuele mannen aanzienlijk groter dan bij heteroseksuele mannen; deze ontdekking door Michel Hofman en Dick Swaab in de jaren negentig deed indertijd veel stof opwaaien.