Stroming in de evolutiebiologie die stelt dat evolutionaire veranderingen plaatsvinden binnen relatief korte tijdvensters, afgewisseld met lange periodes waarin nauwelijks iets gebeurt
“Gepunctueerde equilibria” (Engels: “punctuated equilibria”) is een draak van een term, voorgesteld door Niles Eldredge en Stephen J. Gould in een baanbrekende artikel uit 1972. De originele publicatie is een moeilijk toegankelijk boekhoofdstuk; later is de theorie samengevat in een artikel uit 1977, waarin Gould ook ingaat op de kritiek die zich intussen opgehoopt had over dit concept.
Eldredge en Gould stelden dat de fossiele gegevens in tegenstelling tot wat je verwacht op basis van de voortdurende werking van natuurlijke selectie geen geleidelijke veranderingen te zien geven. De fossielen wekken eerder de indruk dat er lange tijd niks gebeurt en dat evolutionaire veranderingen plaatsvinden in korte periodes. Evolutie is een proces van cladogenese, zo stelden zij en fyletisch gradualisme (evolutionaire veranderingen binnen een lijn) is relatief zeldzaam. Gould en Eldredge ontleenden hun ideeën aan de studie van fossiele slakkenschelpen.
De lange periodes met weinig veranderingen noemden ze stasis, en deze worden in hun model afgewisseld door “punctuaties”, korte periodes waarin opeens nieuwe bouwplannen ontstaan of soorten zich splitsen in een waaier van nieuwe soorten.
Gould en Eldredge laten in het midden waardoor de “punctuaties” ontstaan, maar ze lijken vooral te doelen op plotselinge grote veranderingen in het milieu waardoor de selectiedruk tijdelijk intensiveert. Maar ze sluiten ook niet uit dat de sprongsgewijze veranderingen veroorzaakt worden door macromutaties in het ontwikkelingsprogramma; de punctuaties worden daarom ook wel gezien als een vorm van saltatie.
Tegenwoordig is het idee dat de snelheid en de aard van selectie in de tijd kan variëren algemeen geaccepteerd.
