Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 15-04-2020

Devoon

betekenis & definitie

Geologische periode lopend van 419 tot 359 miljoen jaar geleden, vierde periode van het Paleozoïcum, waarin het land bedekt werd met mossen en grote varens, de insecten verschenen en de gewervelde dieren het land op gingen

Kenmerkend voor het Devoon is de opmars van de vaatplanten (Tracheophyta). Deze hadden xyleem- en floëemvaten, alsmede wortels: radicale vernieuwingen in de evolutie van de planten. Halverwege het Devoon zien we de Cladoxylales, een moeilijk te plaatsen groep, mogelijk de voorlopers van de varens en de paardenstaarten. Later kwamen de boomvarens, die met hun verhoute stammen enkele tientallen meters hoog konden worden. De doorworteling van de bodem door vaatplanten maakte bodemleven mogelijk. De arbusculaire mycorrhizaschimmels vormden uitgebreide symbioses met plantenwortels.

De Hexapoda waren mogelijk al eerder het land op gegaan maar het oudste zespotige fossiel dateert uit het Devoon, de springstaart Rhyniella praecursor. De terrestrische Hexapoda ontstonden uit aquatische kreeftachtigen, mogelijk in droogvallende zoetwaterpoeltjes die afgesloten werden van de zee. Ook andere met name in de bodem levende arthropoden stammen uit het Devoon (mijten, miljoenpoten). In het late Devoon zien we ook de eerste echte insecten verschijnen.

In het water begonnen de vissen met kaken (Gnathostomata) de fauna te domineren. Vanuit een groep verwant aan de longvissen werd een cruciale evolutionaire stap voorwaarts gemaakt: de kolonisatie van het land door gewervelde dieren. Deze overgang is goed af te lezen aan de fossielen, vanaf de Osteolepiformes tot de eerste op vier poten lopende amfibieën zoals Acanthostega.

Het Devoon was, net als het Cambrium, een periode van snelle veranderingen met innovatieve bouwplannen, zowel in de planten- als in de dierenwereld. Maar aan het eind van het Devoon stierven weer veel dieren uit, de tweede van de vijf grote massa-extincties.

Na het Devoon volgt het Carboon.