Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 24-04-2020

Annelida

betekenis & definitie

Ringwormen; fylum van gesegmenteerde tweezijdig symmetrische dieren zonder echte poten, een goed ontwikkeld coeloom en een gesloten bloedsomloop

Tot de Annelida behoren een groot aantal bekende diergroepen zoals regenwormen, zeepieren, zagers en kokerwormen. Ook de extremofiele wormen op de zeebodem (Vestimentifera) behoren tot de Annelida, evenals de sterk gespecialiseerde bloedzuigers (Hirudinea).

Kenmerkend voor de Annelida is de aanwezigheid van een paar vlezige en sterk doorbloede aanhangsels per segment, genaamd parapodia, die bezet zijn met borstels. Deze helpen bij de voortbeweging en worden ook als kieuw gebruikt. De zwemmende vertegenwoordigers met grote parapodia worden samengenomen als Errantia, terwijl kruipende en gravende wormen met kleine parapodia, of met alleen borstels, Sedentaria genoemd worden. Dit is echter geen evolutionaire splitsing. Fylogenetische analyse geeft aan dat de klasse Polychaeta (mariene soorten met grote parapodia en een vrijzwemmende trochophora-larve) de oorspronkelijke groep zijn, waarvan zoetwater- en terrestrische wormen (bloedzuigers en regenwormen) zijn afgeleid.

Opvallend is dat de mariene vertegenwoordigers allemaal gonochorist zijn (gescheiden geslachten), terwijl bij de landwormen veel hermafroditisme voorkomt. Waarom de kolonisatie van het land gepaard ging met deze verandering van voortplantingswijze is onduidelijk (het is ook het geval bij slakken).

Annelida hebben, hoewel ze tot de Protostomia behoren en daarbinnen tot de groep Lophotrochozoa, een groot aantal kenmerken gemeenschappelijk met de Chordata (inclusief de mens), zoals segmentatie, coeloom en gesloten bloedsomloop. Zelfs de voorloper van de chorda is als ventrale lengtespier aan te treffen bij Annelida. De overeenkomst wordt verklaard door aan te nemen dat de eerste tweezijdig symmetrische dieren (Urbilateria) een lichaamsbouw hadden vergelijkbaar met die van de ringwormen, terwijl de bouwplannen van weekdieren en geleedpotigen veel afgeleide kenmerken hebben.