Door minder zout te gebruiken zou men een langer en gezonder leven leiden. De laatste jaren omschrijven onderzoekers echter steeds vaker de zogenoemde J-curve als het gaat om de relatie tussen zoutinname en het risico op hart- en vaatziekten. Deze curve geeft aan dat alleen mensen met een hele lage of een hele hoge hoeveelheid natrium in hun bloed hier meer risico op zouden lopen.
Keukenzout belangrijkste bron van natrium
Met zout bedoelen we meestal keukenzout, de belangrijkste bron van natrium. De scheikundige naam voor keukenzout is natriumchloride (NaCl). 1 gram keukenzout bestaat uit 0,4 gram natrium en 0,6 gram chloride.
Omdat de hoeveelheid natrium minder lijkt dan de hoeveelheid zout, werd vóór 2016 vaak alleen Na vermeld op het etiket. Dit mag niet meer.
We voegen zelf ongeveer 20% van de hoeveelheid zout die we binnen krijgen toe aan ons eten. Fabrikanten voegen ongeveer 80% van onze zoutinname toe aan producten zoals brood, hartige snacks en kant-en-klaarmaaltijden. Dit wordt gedaan om bijv. smaak, houdbaarheid of structuur van een product te verbeteren.
Mannen gebruiken ongeveer 8,3 gram zout per dag, vrouwen 6,3 g/dag.
Discussie richtlijnen zoutgebruik
De diverse gezondheidsorganisaties zijn het niet erg eens over de maximale aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) zout die men kan innemen, zonder dat dit een grotere kans geeft op hoge bloeddruk en hart – en vaatziekten.
Het Voedingscentrum en de Hartstichting, hanteren als richtlijn maximaal 6 gram zout per dag.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert echter om maximaal 5 gram zout per dag te eten.
Volgens andere deskundigen zou de werkelijk veilige bovengrens echter zelfs ruim het dubbele zijn van wat de huidige richtlijnen aangeven, nl. 12,5 gram zout of ruim drie theelepels zout per dag. Ook bij deze dagelijkse zoutinname zou de kans op hoge bloeddruk en hartziekten niet verhogen.
Adequate inname
Er bestaat behalve de ADH ook nog de term adequate inname. Dit is de hoeveelheid die nodig is om de verliezen via o.a. urine en zweet onder normale omstandigheden aan te vullen. Hiervoor is ongeveer 1 tot 3 gram zout nodig.
Zoutgebruik om hartinfarct te voorkomen?
Zout lijkt te helpen een hartinfarct of beroerte te voorkomen. Alleen mensen met een hoge bloeddruk moeten oppassen dat ze niet te veel zout eten, denken onderzoekers van het St. Luke’s Mid America Heart Institute in Kansas.
Ze onderzochten de invloed van zout op de gezondheid van ongeveer 130.000 mensen in 49 landen. Tot hun verbazing concludeerden de onderzoekers, dat iedereen, zelfs mensen met een hoge bloeddruk, baat hebben bij het eten van een dagelijkse portie zout van 3,5 tot 4 gram.
Mensen die een zoutarm (natriumarm) dieet volgen, zouden hierdoor misschien zelfs extra gevaar lopen en hun kans op een hartinfarct of een beroerte verhogen.
Ook een team van het Albert Einstein College voor Geneeskunde in New York kwam tot deze conclusie. Ze hielden de gezondheid bij van bijna 3000 mensen met milde of matige hypertensie. Degenen met het minste natrium in hun urine hadden vier keer meer kans op een hartinfarct dan degenen met het meeste natrium.
Onderzoekers van de Universiteit van Leuven in België hielden acht jaar lang de gezondheid van meer dan 3600 volwassenen bij. Ook volgens dit onderzoek was de sterfte door hartziekte aanzienlijk hoger bij degenen met het minste natrium in hun urine. De onderzoekers vonden ook geen verband tussen veel natrium in de urine en een hoge bloeddruk.
Kalium: regelen van de vochtbalans en bloeddruk
Kalium is een mineraal dat, samen met chloride en natrium, betrokken is bij het regelen van de vochtbalans en bloeddruk in het lichaam. Het werkt het bloeddrukverhogende effect van natrium tegen. Daarnaast zorgt kalium er samen met natrium voor dat zenuwprikkels goed geleid worden en spieren zich samentrekken.
Ons eetpatroon is sinds langere tijd drastisch veranderd. Inmiddels is het gebruik van natrium vervijfvoudigd, terwijl het gebruik van kalium met meer dan driekwart is verminderd. Daarmee is de kalium/natrium verhouding veranderd van 16:1 naar 0,7:1.
Uit een onderzoek onder 12 267 volwassenen in de V.S., bleek dat de verhouding tussen natrium en kalium het meest bepalend was voor een hoger risico op hart – en vaatziekten, en niet zozeer alleen een hoger gehalte aan natrium in het lichaam. Kalium zit vooral in groente, fruit, aardappelen, vlees, vis en noten.
Bloeddruk
We hebben zout nodig voor het regelen van onze vochtbalans, maar als we teveel zout gebruiken gaan we vocht vasthouden, waardoor de druk die het bloed op de vaatwand uitoefent, stijgt. Zout verhoogt dus de bloeddruk en een hoge bloeddruk is een risicofactor voor hart- en vaatziekten.
Overige gevolgen van teveel zout
Als je te veel zout eet, dan plas je het teveel aan natrium samen met het calcium uit. Calcium is nodig voor de opbouw en het onderhoud van je botten en gebit. Zolang je voldoende calcium met de voeding binnenkrijgt zorgt zout eten niet voor problemen met je botten (ontkalking) en gebit.
De nieren regelen de hoeveelheid zout in je lichaam. Veel zout eten kan leiden tot nierziekten. Wanneer je veel natrium binnenkrijgt moeten de nieren extra hard werken om dit via de urine uit je lichaam te verwijderen en daardoor kunnen de nieren beschadigen.
Bruistablet
Uit het onderzoek blijkt dat personen die geneesmiddelen gebruiken die natrium bevatten, meer kans op hart- en vaatziekten hebben in vergelijking met personen die geneesmiddelen zonder natrium gebruiken. Ook vitaminen – en mineralenbruistabletten bevatten vaak meer natrium dan dat men denkt en kunnen daardoor een negatief effect hebben op de bloeddruk.
Risicogroepen
Voor sommige groepen is het belangrijk om niet te veel zout binnen te krijgen. Dit geldt voor:
• mensen met hoge bloeddruk: het bloeddrukverhogende effect van zout is sterker bij een hoge bloeddruk;
• mensen met overgewicht: zij hebben al een hoger risico op hoge bloeddruk;
• ouderen: als je ouder wordt gaat de werking van de nieren achteruit, waardoor ze minder natrium uit het lichaam verwijderen.
Zouttekort
Het is belangrijk dat de natriumconcentratie in uw bloed niet te hoog of te laag is.
Een zouttekort, ontstaan doordat men te weinig zout binnenkrijgt via eten, komt zelden voor. Bij een lage zoutinname zorgt het lichaam ervoor dat er zo min mogelijk natrium wordt uitgeplast. Wie erg veel en lang zweet kan wel teveel zout verliezen.
Oorzaken zouttekort
Het zoutgehalte kan te laag zijn door:
1. een veel te grote waterinname. Er is dan eigenlijk geen zouttekort maar vooral een overschot aan water. Bij het drinken van heel veel bier kan dezelfde situatie ontstaan;
2. het AntiDiuretisch Hormoon (ADH). Dat wordt ook wel het anti-plashormoon genoemd. Dit regelt het vasthouden van water door de nieren. Als men te veel ADH heeft, zal men water vasthouden, waardoor het zoutgehalte in het bloed daalt. Het ADH kan verhoogd zijn bij longziekten, bij verschillende vormen van kanker, bij fysieke hersenziekten of bij gebruik van verschillende medicijnen;
3. te weinig zout eten in combinatie met het gebruik van plastabletten. Dit komt vooral voor bij hoogbejaarde mensen;
4. sterk verhoogde glucosewaarden kunnen de natriumconcentratie verlagen, omdat glucose water vanuit de weefsels naar de bloedbaan trekt;
5. ziekten zoals hartfalen, nierziekten, levercirrose, hypothyreoïdie of een tekort van het
bijnierhormoon cortisol;
6. medicijnen die zouttekort veroorzaken zoals plastabletten, middelen tegen depressie, epilepsie of psychose, pijnstillers als ibuprofen, diclofenac en naproxen (NSAID’s), sommige medicijnen tegen kanker (vincristine, cyclofosfamide);
7. ernstige diarree of braken;
8. heel grote brandwonden.
Klachten zouttekort
Klachten die kunnen optreden bij een zouttekort zijn lusteloosheid, misselijkheid en braken, hoofdpijn, verwardheid of sufheid, en epileptische aanvallen.
Is weinig zout eten gevaarlijk?
Er zijn drie biologische verklaringen waarom het eten van erg weinig zout misschien wel gevaarlijk kan zijn voor onze gezondheid:
1. Als we te weinig zout binnenkrijgen komen er renine en aldosteron vrij, die ervoor zorgen dat de bloeddruk stijgt. Dit verklaart waarom sommige mensen een hoge bloeddruk hebben, terwijl ze weinig zout binnenkrijgen.
2. De nieren regelen de natriumconcentratie in het lichaam. Ze zorgen dat het zout wordt uitgeplast of, als dit nodig is, wordt vastgehouden, waardoor de natriumconcentratie daalt. Er is dus geen rechtstreeks verband tussen de hoeveelheid zout in uw voeding en de hoeveelheid natrium in uw lichaam. Dit verklaart de verschillende reacties op minder zout eten: bij sommige mensen stijgt de bloeddruk, bij anderen daalt die juist.
3. Minder zout eten verhoogt de insulineresistentie, de voorbode van diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.
Verschillende soorten zout
De volgende soorten zout zijn verkrijgbaar:
Keuken- of tafelzout. Dit wordt ook wel steenzout genoemd, omdat het uit ondergrondse steenlagen komt. Het zout wordt bewerkt voor gebruik, waardoor er alleen natriumchloride overblijft. Ook worden er anti-klonterstoffen aan toegevoegd. Daarnaast wordt aan vrijwel al het keukenzout in Nederland jodium toegevoegd. Dit is om te voorkomen dat mensen niet alleen via de broodconsumptie afhankelijk zijn van voldoende jodiuminname. Een tekort aan jodium kan leiden tot schildkliervergroting.
Bakkerszout. Dit wordt gebruikt voor het bakken van brood en broodvervangers. Aan dit zout mag in Nederland meer jodium worden toegevoegd dan aan keukenzout.
Zeezout. Zeezout komt daadwerkelijk uit zee of uit zoutwatermeren. Door middel van verdamping blijft het zout over. Er worden geen antiklontermiddelen aan toegevoegd.
Keltisch zeezout. Dit zout komt uit Bretagne, Frankrijk. Het zeewater gaat hier via een kanalenstelsel, waarbij het zout van het ene naar het andere ondiepe bassin wordt geleid. In het laatste bassin wordt het gedroogd en opgeschept. Het gehele proces duurt zo’n twee weken. De samenstelling van de kleibodem heeft een zuiverende werking en zorgt voor de grijze kleur. Behalve natriumchloride bevat het 84 andere mineralen en sporenelementen, maar de hoeveelheden daarvan hebben nauwelijks invloed op de benodigde aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ervan. Er is geen jodium aan toegevoegd.
Himalaya zout. Dit zout wordt geoogst uit oude landmijnen waar het zout terecht is gekomen toen er minder vervuiling in de zee zat. Het Himalayazout is afkomstig uit mijnen in Pakistan. De roze kleur ontstaat doordat er in het zout een ijzeratoom zit ingebouwd. Voor dit zout geldt m.b.t. de mineralen en sporenelementen, hetzelfde als wat bij Keltisch zout staat vermeld.
Zoutvervangers
Dit zijn zoutmengsels waarin een deel van het natrium is vervangen door kalium en magnesium. Ze smaken iets bitterder dan keukenzout en zijn niet geschikt voor mensen met niet goed functionerende nieren of die bepaalde plaspillen of ontstekingsremmers gebruiken.
Tips om zoutgebruik te verminderen
Sommige voedingsmiddelen bevatten meer zout dan u wellicht zou verwachten. Zo bevat een plakje cake ongeveer net zoveel zout als een sneetje brood.
• ga na hoeveel zout u eigenlijk eet;
• kijk op de verpakking van voedingsmiddelen hoeveel zout er in zit;
• kies voor verse producten;
• kies voor smaakmakers zoals verse kruiden en specerijen;
• laat niet meteen al het zout weg, maar wen stap voor stap aan een minder zoute smaak. Dit duurt gemiddeld 2 tot 4 maanden.