Nadine Kuipers

PhD-kandidaat aan de Rijksuniversiteit Groningen

Gepubliceerd op 16-04-2015

Paleografie

betekenis & definitie

Paleografie is de bestudering van historische handgeschreven documenten en schriftsystemen, met als doel deze bronnen te dateren, beschrijven en catalogiseren.

Paleografie is een belangrijk aspect van het onderzoek naar handgeschreven teksten op papyrus, perkament, papier, maar ook graffiti of bekladde objecten. Omdat schrifttypen een indicatie bieden van de tijdsperiode waarin een tekst is geschreven, kunnen paleografische kenmerken worden gebruikt om teksten te dateren. Bronnen zoals rollen, manuscripten, pamfletten, brieven, en oorkondes kunnen worden vaak op deze manier onderzocht.

Paleografie is een belangrijk onderdeel in de bestudering van middeleeuwse literatuur. Het dateren van middeleeuwse teksten vindt op paleografische basis plaats, omdat boekmaterialen zoals perkament of inkt een minder precieze tijdsindicatie bieden. Paleografen kijken naar de kenmerken van letters, bijvoorbeeld of de letter ‘a’ al dan niet een extra ‘etage’ heeft, om zo de achtergrond van de kopiist te achterhalen. Omdat handschriften zeer plaats- en tijdgebonden zijn, kan men door analyse van deze kenmerken uitzoeken waar de scribent of kopiist werkte en woonde, en in welke tijdsperiode hij of zij opereerde.

Door gebruik te maken van software met algoritmes die ontwikkeld zijn voor forensisch onderzoek, is het tegenwoordig ook mogelijk om de computer grote hoeveelheden paleografische data te laten analyseren. Zo zijn er op internet doorzoekbare databases met schriftkenmerken en lettervormen van scribenten te vinden. Deze tak van digital humanities wint de laatste jaren terrein. Een recente ontwikkeling is het inzetten van supercomputers voor grote tekstcorpora zoals de Dode Zeerollen. Doordat deze computers een grote hoeveelheid lettervormen kunnen verwerken, is paleografisch in korte tijd in een stroomversnelling geraakt.