Nadine Kuipers

PhD-kandidaat aan de Rijksuniversiteit Groningen

Gepubliceerd op 16-04-2015

Middeleeuwse literatuur

betekenis & definitie

Met middeleeuwse literatuur duidt men literatuur aan die geschreven is tijdens de westerse middeleeuwen (grofweg 500-1500, maar dit tijdsvak verschilt per land).

De Europese middeleeuwen kent een keur aan literaire genres, ieder met een eigen oorsprong en ontwikkeling. Binnen de middeleeuwse literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen volkstalige en Latijnse literatuur. De voertaal van religieuze en wetenschappelijke werken is voornamelijk Latijn, omdat deze teksten door monniken met de hand werden gekopieerd en verspreid. Deze lingua franca maakte uitwisseling van teksten mogelijk, wat inter-Europese stijlconventies en genres opleverde.

Binnen westerse volkstalige literatuur is ook sprake van overlap: werken werden vertaald in meerdere talen en verspreidden zich door het kopiëren van manuscripten. Het Oud-Engelse Beowulf heeft bijvoorbeeld een Scandinavische oorsprong. Dierenfabels zoals Reynaert de Vos komen voort uit de vertellingen van Aesop, en elementen uit Keltische reisverhalen vindt men terug in heiligenlevens zoals de Reis van Sint-Brandaan.
Een verreikende middeleeuwse traditie, de hoofse literatuur, ontstond in Frankrijk. Dit genre, waarbij ridders de hoofdrol speelden en morele codes centraal stonden, verspreidde zich over het continent en bereikte ook Groot-Britannië, waar de Arthurroman een geliefde vorm van vermaak en lering werd. Deze literatuurvorm leverde in het Nederlandse taalgebied Karelromans op, zoals het Roelandslied en Karel ende Elegast. Deze teksten hebben de hedendaagse beeldvorming over de middeleeuwen sterk beïnvloed.

Elementen uit vroegmiddeleeuwse literatuur, zoals Petrarca en Dante, zijn terug te vinden in latere teksten, maar ook 'klassieke' autoriteiten zoals Vergilius waren belangrijke bronnen voor schrijvers als Geoffrey Chaucer. In de vroegmoderne periode, die wordt ingeluid door de commercialisering van het gedrukte boek, werden elementen uit de middeleeuwse literatuur verder uitgebouwd en aangevuld dankzij een grotere beschikbaarheid aan klassieke bronnen.