Monumenten in Nederland: Zuid-Holland

Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes (2004)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Verdedigingswerken in Dordrecht

betekenis & definitie

Verdedigingswerken. Van de middeleeuwse ommuring resteert een muurtoren uit 1419, die deel uitmaakte van het Rondeel Engelborch (Engelenburgerbrug 1).

De wachttoren verloor in 1647 zijn functie met de aanleg van het Maartensgat. Bij de daaropvolgende verbouwing tot woonhuis heeft men delen van de oude kapconstructie (circa 1580) gehandhaafd. Verder zijn met natuursteen beklede muurresten en enkele kraagstenen van de weergang behouden. Het in 1981 gerestaureerde gebouw heeft een tentdak en een houten torentje. Een middeleeuwse kern heeft ook de rond 1450 gebouwde Groothoofdspoort (Boomstraat 39), die in 1618 werd verbouwd tot een maniëristisch poortgebouw. In 1692 werden het dak en de toenmalige toren vervangen door een plat dak en een zware achtzijdige toren met koepeldak en lantaarn.

Daarin hangt een door Henricus Meurs gegoten klok (1615). De brede gevel aan de stadszijde is links onversierd gebleven, met uitzondering van het afsluitende middeleeuwse boogfries. De overige drie traveeën hebben een onderbouw met een hardstenen poort en gebosseerde toscaanse pilasters en een door dubbele toscaanse en ionische pilasters gelede bovenbouw.

Boven de doorgang bevindt zich een aedicula met het stadswapen tussen griffioenen, bekroond door voluten en een buste in een medaillon. Aan de rivierzijde bevindt zich een natuurstenen cartouche bekroond door een gebroken fronton, met leeuwen en een buste. Binnen de lijst is een medaillon met de Dordtse stedenmaagd zichtbaar, omgeven door een rand met kleine stadswapens. De Luikse beeldhouwer Gillis Huppe is verantwoordelijk voor het rijke beeldhouwwerk. Een door lagere muren met de hoofdpoort verbonden voorpoort bestaat uit forse 17de-eeuwse natuurstenen pijlers, die door een 18de-eeuwse sierboog in Lodewijk XV-vormen met elkaar zijn verbonden. Het in 1969-'75 gerestaureerde poortgebouw heeft inwendig een gotische schouw en de houtconstructie met korbelen, sleutelstukken en figurale consoles behouden.

Naar plannen van stadsfabriek Maerten Gillisz van der Pijpen kwam in 1652 de Catharijnepoort (bij Hooikade 1) tot stand. Deze kleine poort met schilddak is aan de landzijde uitgevoerd in baksteen en aan de rivierzijde in zandsteen met gebosseerde toscaanse pilasters.