Endegeest (Endegeesterstraatweg 5). Het huidige, aan drie zijden omgrachte, huis ontstond in 1647-'52 in twee fasen uit een middeleeuws kasteel door een ingrijpende verbouwing in opdracht van Elisabeth van Schouwen van Endegeest en haar man Jacob van Berchem.
Aan de zuidzijde werden twee achtzijdige hoektorens met koepeldak en lantaarn toegevoegd. Begin 18de eeuw liet Jacob van der Rijt het huis moderniseren en kreeg het een pronkrisaliet in Lodewijk XIV-stijl.Aan de overzijde van het voorplein staat een poortgebouw (circa 1650) met aan weerszijden een tweelaags hoekpaviljoen. De classicistische natuurstenen poortomlijsting is voorzien van de alliantiewapens Van Berchem-Van Schouwen. Naast de oprijlaan staat een hardstenen obelisk (circa 1820), die waarschijnlijk deel heeft uitgemaakt van een vroeglandschappelijke parkaanleg. Nabij het huis bevindt zich een ijskelder uit 1842, waarvoor de eerste steen is gelegd door M.J. Gevers van Endegeest. In de 19de eeuw waren Endegeest en het tegenovergelegen Rhijngeest eigendom van de familie Gevers.
In 1895 kwamen beide buitenplaatsen in bezit van de gemeente Leiden voor de bouw van een krankzinnigengesticht (nu Jelgersmakliniek) met een hoofdgebouw (bij Endegeesterstraatweg 5; 1896) in sobere neorenaissance-stijl. Later toegevoegd zijn het Weidepaviljoen (1916, G.L. Driessen) en een zakelijk-expressionistische recreatiezaal met portiersloge (circa 1930).
