Monumenten in Nederland: Zuid-Holland

Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes (2004)

Gepubliceerd op 02-01-2020

20ste-eeuwse huizen in Dordrecht

betekenis & definitie

Ook na de eeuwwisseling bleef men bouwen met neorenaissance-elementen, zoals bij de villa's Singel 78 (1900; ontwerp C. Muysken) en Vrieseweg 155-157 en het herenhuis Singel 32-34 (beide circa 1905).

Bij de stadsuitbreidingen gaven de neorenaissancetopgevels de architectuur een rijkere uitstraling, wat zichtbaar is bij Kromhout 19-25 (1908), C. van Beverenstraat 18-28 (circa 1905) en Oranjepark 6-8 (circa 1905). Ook lijstgevels met daarin een topgevel en een enkele dakerker komen voor, bijvoorbeeld bij A. van Bleyenburgstraat 3-33, Blekersdijk 23-27, 45-47 en 75-91, en bij de onder- en bovenwoningen Koningin Wilhelminastraat 2-12, Kromhout 27-61 en Toulonselaan 18-50 (alle circa 1905). De overgang naar een sobere detaillering en kleuriger materiaalgebruik tonen de huizen Toulonselaan 11-21 (circa 1905) en Singel 532-550 (circa 1912; H.A. Korthals en J.P. Joosten). Karakteristiek materiaalgebruik vertonen verder de onder- en bovenwoningen Lange Geldersekade 3-5 en de burgerwoningen Spuiweg 176-180 (alle circa 1903).

De villa Singel 99 (1903) valt op door de jugendstil-sgraffito en ook de rijzige huizen Merwekade 67 (1905) en Merwekade 78 (circa 1905) vertonen jugendstil-invloeden. Een combinatie van jugendstil-motieven en chaletstijl-elementen is te zien bij de door J.C. Schotel ontworpen middenstandswoningen A. van Bleyenburgstraat 10-34 (1903). Opstaande dakstukken en dakbalustrades geven een jugendstilkarakter aan de onder- en bovenwoningen Kromhout 5-15 (1908), Willemstraat 1-9 en Dubbeldamseweg Zuid 91-123 en de door de architecten Waals en Boest van Reyn (gevelsteen) ontworpen huizen Singel 54-66 (circa 1905). Karakteristieke jugendstil-hoefijzerbogen hebben de huizen A. van Bleyenburgstraat 45-47 en een rondboogvariant is te zien bij Emmastraat 1-11 en 32-34.

Naar een rationalistisch ontwerp van B. van Bilderbeek kwam in 1906 de stadsvilla Wijnstraat 134 tot stand voor notaris W.H. van Bilderbeek, wiens kunstcollectie hier ook was ondergebracht. Van 1919 tot 1951 diende het pand als Rijksmuseum Van Bilderbeek-Lamaison, vervolgens als kantongerecht en daarna als kantoor.

Eenvoudiger van stijl, maar uitgevoerd met een over de Maas overhangende erker en terras, is de stadsvilla Wolwevershaven 22 (1907), ontworpen door A.D.N. en J.G. van Gendt voor bankier O.B. de Kat. Een combinatie van jugendstil- en rationalistische elementen vertonen de met gepleisterde gevels en ongepleisterde strekken en banden uitgevoerde huizen Taankade 14-16 (circa 1910), Reeweg Oost 143-147 (1913), Wijnstraat 18-20 en Singel 201 (alle circa 1915). Andere voorbeelden met rationalistische details zijn Vest 195-197 (1909), Buiten Kalkhaven 2-4 (1912), Wolwevershaven 46 (circa 1910), Spuiweg 77 (1914), Nieuwe Haven 43, Wolwevershaven 7 en de onder- en bovenwoningen Sumatraplein e.o. (alle circa 1915).

Een neobarokke variant van de Nieuw Historiserende Stijl toont het huis Visstraat 9 (circa 1905), dat is ontworpen met een getoogde attiek en twee oeil-deboeufvensters. Classicistische elementen zijn zichtbaar bij de voor D. Brand gebouwde villa Berckensteyn (Oranjepark 1; 1912, B. van Bilderbeek) en het herenhuis Wolwevershaven 24 (circa 1920), dat in natuursteen uitgevoerde kolossale pilasters en festoenversieringen heeft. Meer in ‘Um 1800’-stijl gebouwd zijn de door Ed. Cuypers voor wijnkoper C. Oldenborgh ontworpen villa Singel 268 (1908-'09) en verder de dubbele villa Burg.

De Raadtsingel 85-87 (circa 1915) en de met torentjes met helmdaken geaccentueerde herenhuizen Oranjelaan 266-276 en 278-290 (circa 1910). De villa Merwehoeve (Vrieseweg 90; 1908, H.A. Reus), gebouwd voor houthandelaar E. Boonen, en het herenhuis Singel 314 (circa 1922) zijn traditionalistisch vormgegeven.

Het expressionistische huis C. de Wittstraat 14 (circa 1925) heeft een kenmerkende paraboolvormige garageopening. Uit dezelfde tijd dateert het blokvormige hoekpand Willemstraat 11 met plat dak en een markante verticaal gelede hoekgevel.

Voorbeelden van expressionistische twee-onder-één-kapvilla's met gekoppelde tuitgevels zijn Hallincqlaan 4-6, 14-16 en 18-20 (circa 1920). Opvallend zijn enkele villa's met overstekende rieten daken, waarvan het ontwerp is beïnvloed door de landhuisstijl. Bijvoorbeeld de voor houthandelaar Van Es-Gips op een vlindervormige plattegrond gebouwde villa De Groene Hoek (Oranjelaan 119; 1920, A.H. Wegerif). Verder de vrijstaande en dubbele villa's Oranjelaan 113-115, Noordhoveweg 2A (1920-'23), De Noordhove (Noordhoveweg 8; circa 1925), Noordhoveweg 10-12 (1924, C. de Graaff) en Groenedijk 76-78 (1925-'30). De dubbele villa Groenedijk 80-82 (1920-'22) heeft tweezijdige erkerpartijen en laddervensters in expressionistische stijl en ook Korte Scheidingsweg 25-27 (circa 1930) is in deze stijl gebouwd.

Meer zakelijk-expressionistisch van vorm zijn het woningblok Vest 64-70 (circa 1930) met karakteristiek torenachtig hoekgedeelte - en het forse herenhuis Merwekade 103 (circa 1935). De woonblokken in De Schrijversbuurt, zoals te zien aan de Bosboom Toussaintstraat en Krispijnseweg (circa 1925), vertonen ook zakelijk-expressionistische elementen. Verspringende gevels, topgevels en hoektorens hebben de in dezelfde tijd gebouwde woonblokken aan de Brouwersdijk.