Monumenten in Nederland: Zeeland

R. Stenvert en C. Kolman (2003)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Sas van Gent (gemeente Terneuzen)

betekenis & definitie

Grensvesting, ontstaan in 1547 toen de stad Gent van keizer Karel V een octrooi kreeg voor het graven van een kanaal via de Braakman naar de Westerschelde.

Even ten noorden van Zelzate (B) werd daartoe in 1551-'63 een sluis (sas) gegraven, bestaande uit een sluiskom met twee sluizen. Hier omheen kwam een versterking met vier bastions tot stand, die in 1572 door Staatse troepen zwaar werd beschadigd en in 1583 in Spaanse handen viel. In 1644 werd de vesting door Frederik Hendrik ingenomen. Vervolgens werd deze versterkt; een aanval van de Fransen kon in 1672 worden afgeslagen. In 1747 werd de vesting echter wel door de Fransen ingenomen, ondanks verdere verbeteringen vanaf 1678, met drie bastions aan de westzijde (Zeelandia, Generaliteit en Oranje) en vier bastions aan de oostzijde. In 1795 begon de afbraak van de vestingwerken.

Het in 1825-'27 tot Terneuzen doorgetrokken kanaal werd dermate druk bevaren dat men in 1879 besloot aan de oostzijde een nieuwe kanaalarm te gaan graven, hetgeen in 1882-'85 geschiedde. Sas van Gent kreeg in 1870 een station aan de spoorlijn Terneuzen-Gent, in 1883 volgde de aanleg van de Stationsstraat. Door de vestiging van een meelfabriek (1893, afgebroken 1995), een beetwortelsuikerfabriek (1899), een glasfabriek (1899) en een zetmeelfabriek (1911) werd Sas van Gent een belangrijke industriekern. Aan de oostzijde legde men in de nieuwe kanaalarm een derde sluis aan (1908). Deze kanaalarm werd bij de grootschalige verbeteringen in 1960-'68 gebruikt als basis voor het nieuwe kanaal Terneuzen-Gent, dat zonder sluis en enkel met een brug aan de oostzijde langs Sas van Gent kwam te lopen. De (midden)sluis uit 1882-'85 raakte daarbij buiten gebruik, de westelijke sluisarm werd afgedamd en omgevormd tot het keizer Karelplein. Na de Tweede Wereldoorlog is Sas van Gent uitgebreid aan de westzijde in het gebied tussen de (goederen)spoorlijn en de Belgische grens (Vrijestraat).