Monumenten in Nederland: Zeeland

R. Stenvert en C. Kolman (2003)

Gepubliceerd op 02-01-2020

19de-eeuwse huizen in Middelburg

betekenis & definitie

In de eerste helft van de 19de eeuw bouwde men vrijwel geen nieuwe huizen in Middelburg. Een belangrijke uitzondering hierop vormt het zeer brede huis Lange Noordstraat 39, dat is voorzien van hardstenen geblokte hoekpilasters, een gepleisterde attiekverdieping en een middenrisaliet met fronton.

Jhr. mr. J. van Reigersberg Versluys liet het huis in 1825 bouwen ter plaatse van een in 1804 afgebrande voorganger.

Het pronkvenster boven de ingang heeft een omlijsting in rijke empire-stijl. Die vormen komen terug in de flankerende hangende trofeeën met allegorieën op de muziek en de beeldende kunsten, en in de ingangsdeur.

Minder goed dateerbaar zijn de sobere vroeg-19de-eeuwse woonhuisgevels, zoals die van Oostkerkplein 13, Molstraat 7 en Seisdam 12. Spanjaardstraat 5 heeft op de verdieping vensters met zwikvullingen uit circa 1830.

De empire-vensters van Vlasmarkt 6 hebben een bewerkte middenstijl in het bovenlicht. Karakteristiek voor die tijd zijn de wisseldorpelklosjes kleine sierelementen aan de onderkant van de middenstijl van het bovenlicht.

Een goed voorbeeld toont Latijnse Schoolstraat 11 (circa 1840). Inwendig heeft dit pand een schouw in late empire-stijl.

Ondanks de later versoberde onderpui is de uit 1838 daterende gevel van het drielaagse huis Dam 21 (1838) een fraai voorbeeld van het strenge vroege neoclassicisme (neo-Grec) met zijn omlijste vensters, hoofdgestel met palmettenfries en dorisch hoofdgestel (begane grond).

De kap van dit huis stamt grotendeels uit circa 1540.

Latere neoclassicistische voorbeelden zijn het in 1879 voor A.A. Fokker gebouwde huis Loskade 45 en de directeurswoning van de gasfabriek, Molenwater 93 (circa 1880).

Duidelijke eclectische vormen met wenkbrauwen boven de vensters vertoont de forse gepleisterde villa Singelzicht (Branderijmolengang 22), gebouwd in 1860 voor de latere Middelburgse burgemeester C.J. Pické.

Rijke eclectische gevels hebben ook Dam 12, Dam 37 en Londensekaai 35 (1885). Bij de uit circa 1865 daterende gepleisterde gevels van Molenwater 115, Korendijk 4-8 en Rouaansekaai 43 is de eclectische vormgeving vooral beperkt gebleven tot de vensters met afgeronde bovenhoeken en decoratieve kuifstukken.

In het laatste kwart van de 19de eeuw trok de woningbouw weer aan en verrezen vooral langs de buitenranden van de stad herenhuizen en villa's in neorenaissance-stijl. Herengracht 114 uit 1884 is hier een vroeg voorbeeld van.

De rijkste neorenaissance-voorbeelden zijn ontwerpen van J.A. Frederiks.

In 1891 ontwierp hij het herenhuis Loskade 23 met een trapgevel en neorenaissancecartouches.

Het interieur bevat een geschilderd stucwerkplafond in eclectische stijl.

In dezelfde neorenaissance-stijl ontwierp Frederiks ook Loskade 19-21 (1892) en het hoekpand Loskade 17 (circa 1893). Stationsstraat 2-6 is een vergelijkbaar hoekpand uit 1891.

Andere neorenaissance-voorbeelden zijn Loskade 27-33 (circa 1895), Herengracht 122 (1897) en de ter plaatse van de afgebroken Noordmonsterkerk gebouwde herenhuizen Hofplein 9-11 (circa 1895). Iets bescheidener van omvang, voorzien van fraaie topgevels, zijn Herengracht 108-112 (circa 1900) en de herenhuizen Molenwater 59-61 (circa 1905).

Een opvallende vormgeving in chaletstijl met houten geveltopbetimmering en dakoverstek heeft de villa Veersebolwerk 3 (circa 1880). Chaletstijl-achtige details vertoont verder de in 1895 gebouwde villa Noordbolwerk 17.