Monumenten in Nederland: Overijssel

R. Stenvert, C. Kolman en Ben Olde Meierink (1998)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Nijverdal (gemeente Hellendoorn)

betekenis & definitie

Industriedorp gesticht in 1836 op de plaats van het esdorp Noetsele, ten noorden van de in 1829-'30 aangelegde straatweg Zwolle-Almelo waar deze de bevaarbare Regge kruist. De naam is een samentrekking van Nijver(heid) in het (Regge)dal en werd gesticht door Thomas Ainsworth toen deze enkele pakhuizen liet bouwen voor het agentschap van de Nederlandse Handel-Maatschappij (N.H.M.).

Daar werden calicots (gebleekte witte effen katoentjes) afkomstig uit Twente tijdelijk opgeslagen voor later vervoer naar Amsterdam, Haarlem en uiteindelijk Nederlands-Indië. Hetzelfde jaar stichtte Ainsworth aan de zuidzijde van de weg een textielfabriek met kettingsterkerij, vlasspinnerij en modelweverij.

In 1851 kwamen deze gebouwen in het bezit van G. en H. Salomonson, die er in 1852 een nieuwe stoomweverij bouwden, de Koninklijke Stoomweverij te Nijverdal (K.S.W.).

Gelijktijdig verrezen aan de Grotestraat tachtig arbeiderswoningen, ‘De Verdeling’ genoemd.Rond 1895 zijn deze weer gesloopt. Voor het bleken van de calicots werd in 1861 op toen Rijssens grondgebied de Nederlandse Stoombleekerij (N.S.B.) opgericht. In 1879 kwam het, in 1973 gesloopte, station Hellendoorn-Nijverdal tot stand langs de in 1880 geopende spoorlijn Zwolle-Almelo. In 1882 werd het agentschap van de N.H.M. opgeheven en op dat terrein werd in 1889 door de Gebr. Salomonson een eigen blekerij gebouwd, de Koninklijke Stoombleekerij (K.S.B.). Tussen 1908 en 1935 had Nijverdal een halte aan de Locaalspoorweg-Maatschappij Neede-Hellendoorn.

In 1925-'35 werd Nijverdal sterk uitgebreid en is de Wilhelminawijk ten noorden van het spoor tot stand gekomen. Flinke oorlogsschade leidde in 1947 tot een wederopbouwplan en vervolgens verrezen enkele nieuwe woonwijken waaronder begin jaren zestig De Blokken, gevolgd door 'n Oaln Diek, Noetsele III, Groot Lochter en Groot Hulsen. Anders dan in Twente is in Nijverdal het industriële karakter goed bewaard gebleven. Dit is mede het gevolg van de fusie in 1957 van de textielfabriek H. ten Cate Hz. & Co. te Almelo en de Koninklijke Stoomweverij te Nijverdal N.V. tot de nog bestaande Koninklijke Nijverdal-Ten Cate NV. Hierdoor is langs de Regge een belangrijk industrielandschap behouden gebleven.