Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in De Rijp

betekenis & definitie

In De Rijp staan veel 17de-eeuwse, in de regel diepe, huizen met een houtskelet en gedeeltelijk houten gevels. Een aantal panden heeft op de verdieping pakhuisdeuren geflankeerd door kleine vensters van de oorspronkelijke pakhuiszolder.

Karakteristiek is het grotendeels houten huis Jan Boonplein 2 met aan de voorzijde een bakstenen pui met bolkozijnen, rondboogstrokendeur en pakhuisdeur en daarboven een houten voorschot met accoladevormige windveren.Het tweelaagse huis Rechtestraat 71, tegenwoordig genaamd ‘In den Dondersteen’, heeft houten zijgevels en houten topgevel uit 1655. Een houtskelet en een houten topgevel boven een bakstenen pui bezitten verder Zuideinde 3, Kralingergracht 8-9 en 10, Tuingracht 14 (accoladevormige windveren), Tuingracht 18 en Rechtestraat 25, dat zowel voor als achter een licht overkragende houten verdieping heeft boven een bakstenen onderbouw. Opvallend bij Grote Dam 4 is de torenvormige makelaar gesneden naar model van de beschuittoren van Wormer (afgebroken 1896). De winkelpui dateert van circa 1920. Een houtskelet hebben ook de dwarse huizen Oosteinde 1 (houten middentopgevel) en Kerkstraat 1. Andere 17de-eeuwse huizen voorzien van een houten voorschot met gesneden makelaar boven een bakstenen onderbouw zijn Rechtestraat 38, 40 en 73 (1674), Tuingracht 21 (accoladevormige windveren) en Tuingracht 20, dat in het achterhuis een spiltrap en een vertrek met eiken betimmering heeft behouden.

Geheel in baksteen uitgevoerd is het onderkelderde 17de-eeuwse dwarse huis Jan Boonplein 4 met in het midden een ingangspartij met dubbele hardstenen stoep en daarboven een door de daklijst heen brekende dakkapel met zolderluik. Andere interessante 17de-eeuwse bakstenen huizen zijn de gepleisterde dwarse huizen Tuingracht 28, Rechtestraat 35 en Tuingracht 1 (houten geveltop), en de diepe huizen Rechtestraat 24 (met afluiving) en Tuingracht 10 (trapgevel, circa 1690).

Ook veel 18de-eeuwse huizen hebben een houten voorschot met geschulpte windveren, zoals Jan Boonplein 1 en het tweelaagse dwarse huis Jan Boonplein 8. Het 18de-eeuwse huis Rechtestraat 110 heeft een licht overkragende houten verdieping en een overkragende geveltop met geschulpte windveren en gesneden makelaar. Bij Rechtestraat 2 wordt de houten geveltop omlijst door ver overstekende windveren. Binnen bevinden zich een 18de-eeuwse betimmering en een tegelschouw. De winkelpui dateert van circa 1840. Houten voorschotten hebben verder Tuingracht 9 en 26, Rechtestraat 67a en Oosteinde 7; het laatste pand heeft binnen een 18de-eeuwse betimmering.

Sommige 18de-eeuwse huizen hebben een klokvormige houten geveltop, zoals Kleine Dam 2, met rijk snijwerk in Lodewijk XV-stijl, en Rechtestraat 52 en 74 (beide met afdeklijst). De klokvormige houten geveltop van het redershuis Rechtestraat 78 (circa 1790) is voorzien van zijpilasters, een gebroken fronton met een beeld van een arend en een zolderdeuromlijsting met pilasters. De voorkamer van dit huis toont een rijk gesneden betimmering. Bij het grotendeels houten huis Rechtestraat 53 is de houten tuitgevel uitgevoerd met zijpilasters en een fronton. Oosteinde 12 bezit een eenvoudige houten puntgevel met pakhuisdeur en vlieringvenster.

In de 19de eeuw kreeg een aantal oude huizen een nieuwe lijstgevel. Voorbeelden hiervan zijn de tweebeukige panden Het Wapen van Munster (Grote Dam 3; 1648), Rechtestraat 142-144 (gepleisterd) en Rechtestraat 63, dat een door lisenen gelede gepleisterde lijstgevel heeft en een tweebeukige achterbouw met houtskelet. Van lijstgevels voorzag men ook Rechtestraat 108 (17de-eeuwse achtergevel), Rechtestraat 118 (achter twee gepleisterde 17de-eeuwse topgevels) en Rechtestraat 120. Het laatstgenoemde pand heeft binnen een 18de-eeuwse betimmering en tegelschouw en in een bovenvertrek een decoratieve beschildering. In de 19de eeuw gebouwd zijn het herenhuis Oosteinde 1 (circa 1820) met hoeklisenen en een middenrisaliet met omlijste ingangspartij en dakkapel. Het herenhuis Rechtestraat 54 kwam in 1866 tot stand, evenals het houten tuinhuis achter het huis.

Uit dezelfde periode dateren Rechtestraat 72 (1869) en Rechtestraat 56 (met mezzanino). Het tweebeukige huis Rechtestraat 76 heeft een gepleisterde eclectische voorgevel uit circa 1870.

Karakteristieke voorbeelden van eenlaagspanden zijn Rechtestraat 17 (1869), met gepleisterde eclectische voorgevel, en de middenganghuizen Oosteinde 32 (gepleisterd) en Graenkoper (Oosteinde 28; 1881) met omlijste ingangspartij en gesneden geveltopomlijsting bij de dakkapel.