Dorp, ontstaan ten gevolge van het doorgraven van de duinen in het kader van de aanleg van het Noordzee Kanaal (1865-'76). Ter plaatse legde men in 1873-'77 twee havendammen aan (verlengd 1957-'67).
Het kanaal was in 1883 geheel voltooid.A.J. Bik en J.W. Arnold lieten in 1875 enkele woningen bouwen voor het sluis- en havenpersoneel en in 1877 gaven zij Y.P. Loots opdracht tot het ontwerpen van een stratenplan voor het westelijk deel van het huidige Oud-IJmuiden. In 1885 volgde een uitbreiding in oostelijke richting. Ten tijde van de opening van de Middensluis (1896) werd tevens een begin gemaakt met de ontwikkeling van gronden ten zuidwesten van de bestaande bebouwing en in de richting van het (niet meer bestaande) station (1883). Ten behoeve van de visserij groef men de Vissershaven (1896-'99; verlengd 1914-'20). Op basis van drie opeenvolgende plannen werd het gebied tussen 1901 en 1912 volgebouwd. Meer naar het oosten ontstond een tweede woonkern aanvankelijk De Heide en later Velseroord geheten die in 1926 officieel met Oud-IJmuiden werd samengevoegd tot IJmuiden.
In de Tweede Wereldoorlog werd IJmuiden uitgebreid versterkt, waarvoor een deel van de oude kern werd gesloopt. Verder werden veel huizen verwoest door bombardementen. De wederopbouw heeft men uitgevoerd naar stedenbouwkundige plannen van W.M. Dudok, H.A. Maaskant en W. van Tijen. Daarbij is de Haringhaven verlegd (1955, verlengd 1960-'62) en zijn aan weerszijden van de Lange Nieuwstraat woonbuurten ontstaan.
Aan de oostzijde is het Plein 1945 ingericht, bedoeld als nieuw centrum met raadhuis, hotel en schouwburg. Verder is IJmuiden in zuidwestelijke richting uitgebreid.
