‘Cruquius’ (Cruquiusdijk 27), gelegen ten zuidwesten van Vijfhuizen, werd in 1843-'49 gebouwd als een van de drie stoomgemalen voor de drooglegging van de Haarlemmermeer. Het gemaal bestaat uit een torenvormige ronde machinekamer met gepleisterde kantelen en een ketelruimte met gietijzeren vensters en een schoorsteen, alles uitgevoerd in Willem II-gotiek naar ontwerp van J.A.
Beijerinck. Voor het ontwerp van de machinerie werd hij geassisteerd door de Engelsen J.
Gibbs en A. Dean.
Een imposante verticale stoommachine (Harvey & Co.) drijft acht door het gebouw heenstekende smeedijzeren balansen aan (Van Vlissingen & Dudok van Heel), die vervolgens acht buiten geplaatste zuigerpompen (Fox & Co.) in gang zetten. Deze zuigerpompen voeren het water uit de Kruisvaart ruim vijf meter omhoog op een rond de toren gebouwde zogeheten stortvloer, vanwaar het water in de Haarlemmerringvaart stroomt.Na beëindiging van de drooglegging (1852) bleef het gemaal tot 1933 in gebruik, waarna het als een van de eerste Monumenten van Bedrijf en Techniek werd beschermd. Sindsdien zijn de zes ketels uit 1888 verdwenen, maar de stoommachine kan voor museale doeleinden hydraulisch in beweging worden gezet. Het als museum dienende gemaal herbergt ook onderdelen van andere stoomgemalen. De vroegere opzichterswoning (Cruquiusdijk 29; circa 1849) is in gebruik als theehuis.
