Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

(Herv.) Zuiderkerk in Amsterdam

betekenis & definitie

De voorm. (Herv.) Zuiderkerk (Zandstraat 17) is een recht gesloten driebeukige pseudo-basilicale kerk met op de zuidwesthoek een ingebouwde toren. Deze kerk verrees in 1603-'11 naar een maniëristisch ontwerp van Hendrick de Keyser en heeft grote roosvensters bij de voor- en de achtergevel.

De van zware steunberen voorziene zijbeuken zijn op twee plaatsen transeptachtig verhoogd tot afgeknotte tuitgevels met frontons, voluten en balustraden. De toren kwam in 1614 gereed met drie geledingen, een zandstenen achtkant met lantaarn en vrijstaande ionische zuilen, en een bekroning met houten lantaarn en uurwerk-aedicula.

In de toren hangen een uit de Oude Kerk afkomstige klok van Wilhelmus en Jasper Moer (1511) en twee door Francois Hemony gegoten klokken (1659). De laatste was ook verantwoordelijk voor de klokken van het carillon (1656).

Na de sluiting als kerk in 1929 heeft het gebouw wisselende bestemmingen gehad. Een restauratie is uitgevoerd in 1976-'79.Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven met trekbalken op zware kroonlijsten. De afscheiding met de zijbeuken wordt gevormd door toscaanse zuilen en met klassieke cassetten versierde rondbogen. In de kerk bevindt zich het graf van bouwmeester Hendrick de Keyser († 1621). In 1988 heeft men in de kerk een metalen inbouw geconstrueerd naar plannen van H. Hagenbeek, waarna hier na herinrichting (1999; J. Heeswijk) het informatiecentrum over ruimte, bouwen en wonen is gevestigd.

Op het voorm. kerkhof (1602) staat tegen de oostelijke kerkmuur de grafkelder van Isaäk Hartman en zijn echtgenote J.H. Roodenburg (1678, zerk 1775). Het kerkhof is toegankelijk is via een in 1985 aan de St.-Antoniebreestraat herplaatst poortje (circa 1610), toegeschreven aan Nicholas Stone, leerling en schoonzoon van De Keyser.