Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

18de-eeuwse huizen in Alkmaar

betekenis & definitie

De gevel van het diepe huis Leeuwenburg (Mient 23; 1707) bezit een rijk gebeeldhouwd hoofdgestel op zware consoles en een opzetstuk in Lodewijk XIV-stijl. Dat opzetstuk wordt gevormd door een cartouche met de torenburcht uit het stadswapen geflankeerd door leeuwen op voluten.

De op de Franse architectuur gebaseerde Lodewijk-stijlen werden vooral toegepast door rijke burgers die hun huizen van een nieuwe voorgevel voorzagen en het interieur vernieuwden. Daarbij werden vaak twee of drie oudere panden samengevoegd tot een breed herenhuis.Een rijk patriciërshuis in Lodewijk XIV-stijl is Bierkade 10, gebouwd in 1716 als burgemeesterswoning, later gebruikt als bierbrouwerij en nu als kachelmuseum. Dit brede pand met middenrisaliet bezit een kroonlijst met consoles, modillons en friesversieringen - en een rijk gesneden deuromlijsting. Het van oorsprong 16de-eeuwse herenhuis Oudegracht 247 ook wel bekend als ‘Huize Oort’, naar dominee Oort die in 1851 het huis betrok heeft een uit circa 1721 daterende lijstgevel in Lodewijk XVI-stijl, waarbij het middenrisaliet is doorgetrokken in een opgemetselde dakerker. Het bovenlicht van de omlijste ingang bevat een alliantiewapen. Binnen bevinden zich een gang met kruisgewelven en diverse 18de-eeuwse stucplafonds in Lodewijk XIV-stijl, waaronder een rijk exemplaar in de tuinkamer. In opdracht van Simon Schagen kreeg het herenhuis Moriaanshoofd (Langestraat 93) rond 1721 een nieuwe voorgevel in Lodewijk XIV-stijl met attiek en natuurstenen hoekpilasters.

Opvallend is de boven de ingang op gebeeldhouwde consoles aangebrachte natuurstenen erker met ionische pilasters en een rijke gepolychromeerde bekroning. Inwendig werd het huis in 1748 in Lodewijk XV-stijl gemoderniseerd voor Nicolaas Domis. Het patriciërshuis Huis met de Dolfijnen (Oudegracht 218; circa 1730) heeft geblokt gepleisterde hoeklisenen en een pronkrisaliet versierd met festoenen en dolfijnen. Huize Du Dieu (Langestraat 114) kwam in 1741-'42 tot stand voor Carel de Dieu naar een ontwerp in Lodewijk XIV-stijl van Jean Coulon. De geheel in zandsteen uitgevoerde voorgevel is ontworpen met pronkrisaliet en geblokte hoeklisenen. De brede lijstgevel van Langestraat 55 (circa 1760) is uitgevoerd met hoeklisenen, een pronkrisaliet en een kroonlijst met zwierige consoles in Lodewijk XV-stijl.

Ook verschillende diepe huizen hebben een interessante 18de-eeuwse lijstgevel. In Lodewijk XIV-stijl (circa 1740) uitgevoerd zijn die van Appelsteeg 3, met trigliefdecoraties en gesneden consoles, en Langestraat 43, voorzien van gesneden consoles met ionische kapitelen en modillons. Het pand Luttik Oudorp 40-42 (circa 1730) heeft een deuromlijsting met gecanneleerde ionische pilasters en een dakkapel met wangstukken boven de kroonlijst. Het huis Bellevue-Tesselschade (Kennemerstraatweg 11; circa 1740) bezit een aangebouwde tuinkamer met driezijdige erker en balustrade. Bij een verbouwing rond 1860 heeft men de vensters vernieuwd en het balkon toegevoegd. De eenvoudige lijstgevel van Oudegracht 202 (circa 1730), met een van zijlichten voorziene deuromlijsting in Lodewijk XIV-stijl, werd opgetrokken voor twee oudere panden. Uitgevoerd in Lodewijk XVI-stijl is de lijstgevel van Langestraat 21 (circa 1790), waarvan de kroonlijst is gedecoreerd met leeuwenmaskers, rozetten en doekfestoenen.

De 18de-eeuwse diepe huizen kregen meestal een klokgevel. Een van de rijkste voorbeelden is de met Lodewijk XV-details uitgevoerde klokgevel van Verdronkenoord 141 met natuurstenen aanzetvoluten, afdeklijsten en een bekroning met kuifstuk. Lodewijk XV-details bezitten ook de klokgevel van Dijk 36, die wordt bekroond door een hoofdgestel met trigliefenfries en gebroken fronton. Andere voorbeelden van klokgevels tonen Koorstraat 39, Hekelstraat 8 en 15, Laat 173, St.-Annastraat 41 en Mient 5 (1797). Sommige klokgevels hebben hoekvoluten en een bekroning met driehoekig fronton, zoals Huigbrouwerstraat 24, Verdronkenoord 15, Fnidsen 107 en Luttik Oudorp 87-89.